Dəlmə-deşik sözü, Azərbaycan dilinin zəngin leksikasında, əsasən bir səthin öz-özünə və ya süni yolla əmələ gəlmiş çoxlu, irili-xırdalı deşiklərlə örtülmüş vəziyyətini ifadə edir. Sadəcə "deşikli" demək kifayət etməyən hallarda, səthin deşiklik dərəcəsini vurğulamaq üçün istifadə olunur. Bu, səthin dağılmış, zədələnmiş və ya qeyri-bərabər görünüşünü təsvir edir.
Bir ağac gövdəsinin qurdlar tərəfindən dəlmə-deşik edilməsi, köhnə bir divarın zamanla aşınması nəticəsində dəlmə-deşik hala düşməsi, ya da bir parça materialın deşiklərlə dolması – bütün bunlar "dəlmə-deşik" sözünün ifadə etdiyi mənzərənin nümunəsidir. Sözün mənası, deşiklərin ölçüsü və səbəbinə görə müxtəlif kontekstlərdə fərqli təəssürat yarada bilir. Məsələn, "dəlmə-deşik paltar" deyərkən köhnəlməni, "dəlmə-deşik qaya" deyərkən isə təbii aşınmanı nəzərdə tuta bilərik.
İzahlı lüğətlərdə sadəcə "top" kimi izah edilməsi, sözün geniş mənasını tam əks etdirmir. "Top" kimi səslənməsinə baxmayaraq, "dəlmə-deşik" daha çox bir keyfiyyəti, bir vəziyyəti təsvir edir, kəmiyyət göstəricisi deyil. Deşiklərin sayı çoxluq təşkil etməlidir ki, bu sözün istifadəsi yerinə düşsün. Az sayda deşik üçün daha uyğun sözlər mövcuddur.
"Dəlmə-deşiyi tutmaq" ifadəsi isə, əsasən metaforik mənada işlənir və adətən bir şeyin dağılmış, zədələnmiş və ya çürümüş vəziyyətini bərpa etmək, təmir etmək və ya yenidən düzəltmək cəhdlərini ifadə edir. Bu, çətin, əziyyət tələb edən və nəticəsinin qeyri-müəyyən olduğu bir prosesi bildirir.