Gilabı (fars. كلا بى) – keçmişdə, xüsusilə Azərbaycanın müxtəlif bölgələrində, paltar və baş yumaq üçün sabun əvəzinə istifadə edilən xüsusi bir gil növüdür. Bu, sadəcə "gil" deyil, yuma prosesi üçün müəyyən xüsusiyyətlərə malik olan, tərkibində sabunlaşdırıcı təsir göstərən mineralların olması ilə seçilən bir gil növüdür. Sabun istehsalının geniş yayılmadığı dövrlərdə gilabı xalq arasında geniş yayılmış və əhəmiyyətli bir təmizlik vasitəsi olub.
Gilabının rəngi müxtəlif ola bilir. Mətnimizdə göstərilən sarı və göy gilabı kimi rəng variasiyaları, gilabının tərkibindəki mineral qatışıqlardan irəli gəlir. Bu rəng fərqləri həmçinin gilabının mənbəyindən, yəni çıxarıldığı yerdən və torpaq tərkibindən asılı olaraq dəyişə bilər. Məsələn, dəmir oksidlərinin yüksək olması sarımtıl rəngə, digər mineral birləşmələrin təsiri isə göyümtül rəngə səbəb ola bilər.
Gilabının istifadəsi sadəcə yumaqla məhdudlaşmırdı. Bəzi bölgələrdə gilabı saçları yumaq, hətta dərinin təmizlənməsi və müalicəsi üçün də istifadə olunurdu. Bu, gilabının tərkibindəki müəyyən mineralların dəriyə müsbət təsir göstərə bilməsi ilə əlaqədardır. Beləliklə, gilabı yalnız bir təmizlik vasitəsi deyil, həm də ənənəvi tibbdə müəyyən dərəcədə istifadə olunan bir məhsul kimi qəbul edilə bilər.
Bugünlərdə gilabı ənənəvi yuma üsulu kimi nadir hallarda rast gəlinir. Sabun və digər müasir təmizlik vasitələrinin geniş yayılması gilabının əhəmiyyətini azaltsa da, o, Azərbaycanın mədəni irsinin və ənənəvi həyat tərzinin maraqlı bir tərkib hissəsi olaraq qalır. Onun öyrənilməsi etnoqrafiya və tarix baxımından da əhəmiyyətlidir.