Həmvətən sözü farsca "həm" və ərəbcə "vətən" sözlərindən əmələ gəlmiş bir birləşmədir. Əsas mənası "bir vətəndən olan" deməkdir. Yəni, həmvətən, eyni coğrafi ərazini, eyni dövləti vətən bilən, orada doğulmuş və ya uzun müddət yaşamış insanları ifadə edir.
Lüğətlərdə sadəcə "vətəndaş", "yurddaş" kimi sinonimlərlə izah olunsa da, həmvətən anlayışı daha dərin mənalar ehtiva edir. Sadəcə hüquqi və ya inzibati bir bağlılığı deyil, ortak bir tarix, mədəniyyət, adət-ənənə, ümumi xatirələr və duyğular paylaşımını da əhatə edir. Həmvətənlik hissi, vətən sevgisi ilə sıx bağlıdır və insanları bir-birinə bağlayan güclü bir hissədir.
Həmvətən sözü, sadəcə coğrafi yaxınlıqdan kənara çıxaraq, mənəvi bir bağlılığı da ifadə edir. Eyni vətəndən olmaq, insanları bir-birinə qarşı daha çox həssas, anlayışlı və dəstəkləyici edir. Çətin anlarda bir-birinə kömək əli uzatmaq, birlik və həmrəylik nümayiş etdirmək həmvətən anlayışının əsas tərkib hissələrindən biridir.
Sözün istifadə edildiyi nümunədə olduğu kimi ("Həmvətən dostlar"), həmvətən sözü yaxınlıq, etibar və qarşılıqlı hörmət hisslərini də ifadə edə bilir. "Ulduzlar həmvətənimdir" misalında isə daha geniş, simvolik bir məna qazanır; sanki insan özünü kainatla, bütövlüklə bağlı hiss edir və bu bağlılıq ona güc və ruhani rahatlıq verir.