Qaçqın sözü, Azərbaycan dilində müharibə, təbii fəlakət, siyasi təqiblər, təbii və ya insan tərəfindən yaradılmış digər səbəblər ucbatından öz evlərini, yurdlarını, vətənlərini tərk etməyə məcbur olmuş və müvəqqəti olaraq öz ölkələrinin hüdudlarından kənarda və ya ölkə daxilində sığınacaq axtaran şəxsləri ifadə edir. Bu məcburi köçkünlük, qaçqının öz həyatını, təhlükəsizliyini və gələcəyini təmin etmək üçün hər hansı bir məskunlaşma yerinə köçməsini nəzərdə tutur. Belə bir köçmə prosesi zamanı qaçqınlar əmlakını, yaxınlarını, həyat tərzinə və mədəniyyətinə bağlılığını itirə bilər və bir çox çətinliklə üzləşirlər.
Qaçqınlıq yalnız fərdi deyil, həm də kollektiv bir travmadır. Bu hadisə insanların həyatlarının bütün aspektlərinə – psixoloji vəziyyətinə, sosial həyatına, iqtisadi durumuna, sağlamlıqlarına mənfi təsir göstərir. Qaçqınların yaşadığı problemlər arasında aclıq, susuzluq, xəstəliklər, evsizlik, işsizlik, təhsilə çıxış məhdudiyyətləri, diskriminasiya və insan hüquqlarının pozulması ön plana çıxır. Həmçinin, ailə bağlarının pozulması, mədəniyyət və ənənələrin itirilməsi də qaçqınların qarşılaşdığı əsas problemlər sırasındadır.
Tarix boyu müxtəlif səbəblərdən minlərlə insan qaçqın vəziyyətinə düşmüşdür. Ağa Məhəmməd şahın yürüşləri zamanı da minlərlə insan məcburi köçkünə çevrilmiş, öz evlərini tərk edərək canlarını qurtarmağa çalışmışdır. Bu hadisə, qaçqınlığın nə qədər qədim bir problem olduğunu və insan həyatını nə dərəcədə təsir etdiyini göstərir. Bu gün də dünyanın müxtəlif regionlarında müharibələr, təbii fəlakətlər və siyasi qeyri-sabitlik səbəbindən milyonlarla insan qaçqınlıq vəziyyətində yaşayır. Onların müdafiə edilməsi və inteqrasiyası üçün beynəlxalq səviyyədə bir çox konvensiyalar və təşkilatlar fəaliyyət göstərir.
Qısacası, qaçqın sadəcə “qaçmış adam” deyil, öz mühiti tərəfindən məcbur edilərək həyatını, kimliyini və gələcəyini yenidən qurmağa çalışan, həssas və kövrək bir insan statusudur. Onların müdafiəsi və onlara kömək edilməsi bəşəriyyətin universal məsuliyyətidir.