Açılmaq sözü əsasən bir şeyin vəziyyətinin dəyişməsini, açıq vəziyyətə gəlməsini bildirir. Bu, həm fiziki obyektlərə, həm də məcazi mənalara aid ola bilər.
Antonimlər:
Qapanmaq
Qapanmaq antonimi olaraq açılmanın əksini, yəni bir şeyin bağlanmasını, örtülməsini və ya gizlənməsini bildirir. Bu, həm fiziki obyektlər (qapı, pəncərə) üçün, həm də məcazi mənalarda (məsələn, imkanların qapanması) istifadə oluna bilər. Həm məişət dilində, həm də ədəbiyyatda geniş yayılmışdır.
Bir şey aydın idi ki, o zaman bulanlıq selə düşüb hara getdiyini bilməyən adam kimi gözləri qapanmışdı (M.İbrahimov).
Büzüşmək
Büzüşmək antonimi olaraq açılmanın əksini, yəni bir şeyin kiçilməsini, büzülməsini ifadə edir. Əsasən toxuma, material və ya bədənin bir hissəsinə aid edilir. Məsələn, soyuqdan büzüşmək və ya istiyə açılmaq.
İsti dəydikcə donları açılırdı. Soyuqdan büzüşmüşdülər (“Ulduz”).
Örtülmək
Örtülmək açılmağın əksini, yəni bir şeyin üstünün örtülməsini, gizlədilməsini bildirir. Bu, həm fiziki obyektlər (qapı, pəncərə) üçün, həm də məcazi mənalarda (məsələn, həqiqətin örtülməsi) istifadə oluna bilər.
Dalanda ayaq səsi eşidildi, dərhal evin qapısı zərblə açıldı (Mir Cəlal); Qapı uşaqların üzünə örtüldü (İ.Şıxlı).
Solmaq
Solmaq, bitkilərin və ya rənglərin solmasını, təravətinin itirilməsini bildirir. "Açılmaq" sözü isə bitki çiçəklərinin açılmasını ifadə etdiyi üçün, bu iki söz bir-birinin əksidir.
Gül ilə həmzəban olubdu bülbül; Açılıb bənövşə, yasəmən, sünbül (Q.Zakir); Həyətdəki güllər soldu (“Ulduz”).
Tutulmaq
Tutulmaq məcazi mənada istifadə edilərək, bir şeyin dayanmasını, hərəkətinin ləngiməsini bildirə bilər. Bu, “açılmaq”ın əks mənası kimi istifadə edildikdə, bir şeyin davamlılığının pozulmasını, fasiləyə uğramasını ifadə edir.
Ürəyim, ciyərim xarab, mədəm xarab, dilim də gah tutulur, gah açılır (S.S.Axundov).
Yığılmaq
Yığılmaq, bir şeyin daralma, sıxılma halını ifadə edir. "Açılmaq" isə genişləməni göstərir. Bu antonimlik əsasən məcazi mənada, məsələn, yolların daralması və genişlənməsi kimi hallarda istifadə olunur.
Qarmon kimi gah yığılır, gah açılır dağ yolları (T.Şahdağlı).
Yumulmaq
Yumulmaq gözlərin, əllərin və ya digər bədən üzvlərinin bağlanmasını ifadə edir. Bu, "açılmaq"ın əksi olaraq fiziki bir hərəkəti bildirir.
Açıldı, yumuldu qatı duman, sis; Buz salxımsalxımdır, qar yumaq-yumaq (H.Hüseynzadə).
Bərkimiş
Bərkimiş, hərəkətsiz, açılmayan vəziyyəti bildirir. Bu antonim "açılmaq" sözü ilə əsasən fiziki mənada əks münasibət təşkil edir.
Bərkidi ayağı, açıldı əli; Yüyürdü həyətə, atıldı çaya (H.Hüseynzadə).