Dolayı sözü əsasən bir hadisənin başqa bir hadisəyə bağlılığı, vasitəçilik və ya ara vasitə ilə əlaqəli olduğunu ifadə edir. Həm də bir şeyin dolayı yolla, birbaşa deyil, əyri yolla baş verməsi mənasını verir. Əsasən nitq və yazı dilində, elmi ədəbiyyatda və hətta gündəlik danışıqlarda geniş istifadə olunur.
Antonimlər:
Birbaşa
“Dolayı” sözünün əsas antonimi “birbaşa”dır. “Birbaşa” sözü hadisələrin və ya əlaqələrin ara vasitəsiz, açıq və aydın şəkildə, heç bir maneəsiz və ya əlavə amil olmadan baş verməsini bildirir. “Dolayı” ilə “birbaşa” arasındakı fərq əlaqənin səbəb-nəticə zəncirinin uzunluğunda və mürəkkəbliyindədir. “Dolayı” əlaqədə ara addımlar olur, “birbaşa” əlaqə isə düz xətt üzrə, vasitəsizdir. Həm gündəlik danışıqda, həm də elmi ədəbiyyatda, texniki terminologiyada geniş istifadə olunur.
Dolayı yolla baş verən hadisədən fərqli olaraq, problemin həlli üçün birbaşa yanaşma daha effektivdir.
Açıq
Bəzi kontekstlərdə "dolayı" sözünün antonimi kimi "açıq" sözündən istifadə edilə bilər. "Dolayı" gizli, aydın olmayan bir əlaqəni ifadə edərkən, "açıq" əlaqənin açıq-aşkar, şübhə doğurmayan olduğunu bildirir. Bu antonimlik əsasən mənaların kontekstə bağlılığı ilə bağlıdır. Əsasən nitq və yazı dilində, ədəbi əsərlərdə, publisistikada və gündəlik danışıqlarda istifadə olunur. Məsələn, “dolayı işarələr”in əksini “açıq-aşkar işarələr” kimi ifadə etmək olar.
Düz
“Düz” sözü, “dolayı” sözünün antonimi kimi istifadə edilərkən, əlaqənin doğrudan-doğru, əyri-üyrü olmadan, birbaşa olduğunu ifadə edir. “Dolayı” bir yola əyri-üyrü yollarla çatmaq mənasını verir ikən, “düz” qısa və sadə yolla hədəfə çatmaq mənasını verir. Bu antonimlik daha çox məcazi mənada işlədilir. Həm ədəbiyyatda, həm də gündəlik danışıqda rast gəlinir.