İlk – ardıcıllıqda, zaman və ya sıra nömrəsində ən əvvəl olan, başlanğıc, təməl mənasını ifadə edən söz.
Antonimlər:
Son, Axır
İlk və son (axır) antonimləri zidd ardıcıllıqda yerləşən hadisələri, prosesləri və ya obyektləri ifadə edir. "İlk" başlanğıcı, "son" (və ya "axır") isə bitişi göstərir. Bu antonim cütü həm zaman, həm də məkan kontekstində istifadə oluna bilər. Məsələn, "ilk gün" - "son gün", "ilk qatar" - "son qatar", "ilk sətir" - "son sətir". Həm ədəbiyyatda, həm də gündəlik danışıq dilində geniş istifadə olunur. Dilçilikdə ardıcıllıq və zaman ifadələrinin təhlilində əhəmiyyətli rol oynayır.
Dünyada hər könül yüksəliş arar; Varlığın nə ilki, nə axırı var (S.Vurğun).
Axırıncı
İlk və axırıncı antonimləri də ardıcıllıqda əks mənaları ifadə edir. "İlk" bir sıra və ya ardıcıllıqda ən əvvəl olanı, "axırıncı" isə həmin sırada sonuncu olanı bildirir. Bu antonimlər əsasən sıra və ardıcıllığı ifadə edən kontekstlərdə işlədilir. Məsələn, "ilk dəfə", "axırıncı dəfə"; "ilk sıra", "axırıncı sıra". Həm elmi, həm də ədəbi mətnlərdə, eləcə də gündəlik danışıq dilində rast gəlinir.
Sonuncu
İlk və sonuncu antonimləri, ilk və axırıncı ilə oxşar mənaya malikdir. Ancaq bəzən "sonuncu" sözü daha çox tamamlanmanı, bir dövrün bitməsini ifadə edə bilər. "İlk" kimi, "sonuncu" da zaman, sıra, ardıcıllıq kontekstlərində işlənir. Nümunələr: "ilk görüş", "sonuncu görüş"; "ilk dərs", "sonuncu dərs". İstifadə sahəsi genişdir – elmi mətnlər, ədəbiyyat, gündəlik danışıq dili.