Şaxtalı - Şaxta düşmüş, şaxta vurmuş, soyuq, buz tutmuş deməkdir. Həm konkret, həm də məcazi mənada işlədilir.
Antonimlər:
İsti
İsti sözü "şaxtalı"nın antonimi kimi, hava şəraitinin, əşyanın və ya hissin yüksək temperaturda olmasını ifadə edir. "Şaxtalı" soyuqluğu, buzlanmanı ifadə edərkən, "isti" istiliyi, istilik hissini bildirir. Bu antonim cütü əsasən təbiət hadisələrini, hava şəraitini təsvir edərkən istifadə olunur. Məsələn, "şaxtalı gün" və "isti gün" ifadələrində aydın görünür. "İsti" sözü həmçinin məcazi mənada da işlədilə bilər: "isti münasibət", "isti qarşılama".
İlıq
İlıq sözü "şaxtalı"ya nisbətən daha zəif bir antonimdir. "İlıq" orta səviyyəli temperaturu ifadə edir, nə çox soyuq, nə də çox isti. "Şaxtalı"nın ifadə etdiyi qatı soyuqluqla müqayisədə "ılıq" daha mülayim bir temperaturu bildirir. Bu antonim cütü əsasən hava şəraiti və ya mayelərin temperaturunu təsvir edərkən istifadə olunur. Məsələn, "şaxtalı su" və "ılıq su" ifadələrində müşahidə olunur.
Sıxılmış (məcazi mənada)
"Şaxtalı" sözü bəzən məcazi mənada, soyuq, qəddar, qaramsar bir atmosferi, münasibəti ifadə etmək üçün istifadə olunur. Bu mənada "sıxılmış", "sərt", "soyuq" kimi sözlər antonim ola bilər. Məsələn, "şaxtalı baxış" ifadəsinin antonimi "sıxılmış, soyuq olmayan, isti baxış" ola bilər. Bu istifadə daha çox ədəbiyyatda və dilçilikdə rast gəlinir.
Bürkülü
Bürkülü sözü, mətn nümunələrində göstərildiyi kimi, "şaxtalı"nın sinonimi kimi işlənmişdir. Lakin əks mənada istifadə olunarsa (məsələn, “şaxtalı gün” əvəzinə “bürkülü gün” işlənmədiyi üçün) “şaxtalı”nın antonimi deyil, sinonimidir. Müqayisə üçün "bürkülü yay" ifadəsi "şaxtalı qış"a zidd bir məna daşıyır.
Sanki onu şaxtalı, boranlı qış günündə buzlu suya saldılar (İ.Şıxlı)
O günün sabahı bürkülü yay axşamında Gülşən kolxoz idarəsinə getdi (Ə.Vəliyev)