Bəylərbəyi (بَیلَرْبَیّی) sözü fars mənşəli olub, "bəy" və "rəbəyi" sözlərindən təşkil olunmuşdur. "Bəy" sözü türk dillərində əsilzadə, zadəgan, hörmətli kişi mənasını verir. "Rəbəyi" isə "rəb" (hökmran, hakim) və "-əyi" (sahibi, maliki) şəkilçilərindən əmələ gələrək "hakim" və ya "idarəçi" mənasını ifadə edir. Beləliklə, bəylərbəyi sözü, tarixi mənbələrə əsasən, keçmişdə İran və Azərbaycanın geniş coğrafi ərazilərini əhatə edən vilayətlərin, böyük inzibati vahidlərin ən yüksək səviyyəli rəhbəri, valisi mənasını daşıyır.
Bəylərbəyilər, şah tərəfindən təyin olunmuş və onun adından hökmranlıq edən yüksək vəzifəli məmurlar idilər. Onların səlahiyyətləri olduqca geniş idi: vergi toplamaqdan tutmuş ədalət mühakiməsinə, hərbi qüvvələrin idarə olunmasından vilayətin təhlükəsizliyinin təmin edilməsinə qədər bütün məsələlərdə son söz onlara məxsus idi. Bu vəzifənin nüfuzuna və əhəmiyyətinə görə, bəylərbəyi vəzifəsini tutanlar çox güclü və təsirli şəxslər olurdular. Onların iqamətgahlarında ətrafında geniş məmurlar ordusu formalaşırdı və təbii olaraq, böyük iqtisadi gücə də malik idilər.
Qeyd etmək lazımdır ki, bəylərbəyi titulu zamanla dəyişən səlahiyyətlərə və əhatə dairəsinə malik ola bilirdi. Müxtəlif dövlətlərdə və tarixi dövrlərdə bəylərbəyiliyin statusu və hakimiyyəti fərqlənə bilərdi. Məsələn, Səfəvi dövründə bəylərbəyilik institutu daha da güclənmiş, onların səlahiyyətləri daha da genişlənmişdir. Lakin müxtəlif səbəblərdən - mərkəzi hökumətin zəifləməsi, yerli əyanların güclənməsi və s. - bəylərbəyilik sistemi getdikcə öz əhəmiyyətini itirmiş və sonralar ləğv olunmuşdur.
Ədəbiyyatda "bəylərbəyi" sözü həm tarixi bir faktı, həm də güclü, nüfuzlu bir şəxsiyyəti təsvir etmək üçün işlədilir. Məsələn, verilmiş misalda ("Amma siz durun gedin Qəzvinin köhnə bəylərbəyisinin yanına, onu dəxi razı edin…") bəylərbəyi, hətta vəzifəsindən uzaqlaşdıqdan sonra belə, hələ də təsir gücünə və nüfuzuna malik bir şəxs kimi təqdim olunur.