Bitum [lat. bitumen] - mineralogiya və texnologiya sahələrində geniş istifadə olunan bir termindir. Sadəcə "qatranlı maddə" demək deyil, xüsusi kimyəvi tərkibə və xassələrə malik bir qrup üzvi birləşməni əhatə edir. Əsasən müxtəlif karbohidrogenlərdən (əsasən alkanlar, alkenlər, aromatik birləşmələr və onların törəmələri) təşkil olunmuş, qatı və ya yarı-mayedən tutmuş maye halda olan, qara və ya qəhvəyi rəngdə, xarakterik qoxuya malik təbii və süni mənşəli qatranlı maddələrin ümumi adıdır.
Təbii bitumlar əsasən neftin təbii parçalanması nəticəsində yaranır və neft yataqlarında, asfalt göllərində və ya torpaqda rast gəlinir. Onların tərkibi və xassələri yaranma şərtlərindən (temperatur, təzyiq, mikroorqanizmlərin təsiri) asılı olaraq dəyişir. Asfalt, neft, qudron kimi tanış maddələr bitumun konkret növləri və ya törəmələridir.
Süni bitumlar isə neftin emalı zamanı əldə edilir və tərkibi, xassələri baxımından təbii bitumlardan fərqlənə bilər. Bu proseslərdə müxtəlif texnoloji üsullar (məsələn, vakkum distillə) tətbiq olunaraq, neftin qalıqlarından müəyyən xassələrə malik bitumlar alınır.
Bitumun geniş tətbiq sahəsi vardır. Yol tikintisində (asfalt betonun tərkib hissəsi kimi), hidroizolyasiya işlərində, dam örtüklərində, yapışdırıcı kimi, elektrik izolyasiya materiallarının hazırlanmasında və s. istifadə olunur. Bitumun müxtəlif xassələri (məsələn, yapışqanlıq, suya davamlılıq, elastiklik) onun bu geniş tətbiqini müəyyən edir.
Qeyd etmək lazımdır ki, bitumun tərkibi və xassələri kifayət qədər mürəkkəbdir və tədqiqatlar davam edir. Müxtəlif növ bitumların xüsusiyyətlərinin dəqiq müəyyən edilməsi və onların effektiv istifadəsinin təmin olunması üçün elmi araşdırmaların əhəmiyyəti böyükdür.