Boyana (Cirə) Azərbaycan dilinin zəngin bitki adları lüğətində özünə layiqli yer tutan ətirli bir bitkidir. Sadəcə "cirə" kimi təqdim edilməkdən daha çox, boyana, həm təbabətdə, həm də kulinariyada geniş tətbiq olunan bir xəzinədir. Min illərdir insan həyatının ayrılmaz hissəsi olan bu bitkinin, tarixi və mədəni əhəmiyyəti də vardır.
Botaniki baxımdan boyana, özünəməxsus ətri ilə seçilən və müxtəlif növləri olan bir bitkidir. Onun ətri, tərkibindəki efir yağlarının nəticəsidir və bu ətir, həm terapevtik, həm də qastronomiyada istifadə olunan məhsulların xüsusiyyətlərinə zənginlik qatır. Tərkibindəki müxtəlif kimyəvi birləşmələr sayəsində, boyana insan sağlamlığı üçün müxtəlif faydalı təsirlər göstərir.
Əsrlər boyu xalq təbabətində geniş istifadə olunan boyana, müxtəlif xəstəliklərin müalicəsində köməkçi vasitə kimi rol oynamışdır. Onun həzm sisteminin sağlamlığına müsbət təsiri, qəbizliyin aradan qaldırılması və iştahın artırılmasında istifadəsi məlumdur. Bundan əlavə, bəzi mənbələr boyananın bəzi infeksiyalara qarşı mübarizədə də effektiv olduğunu göstərir. Lakin, hər hansı bir bitki müalicəsi başlamazdan əvvəl mütləq həkimə müraciət etmək vacibdir.
Kulinariya sənətində isə boyana, ədviyyat kimi geniş istifadə olunur. Onun xüsusi ətri və dadı, müxtəlif yeməklərə özünəməxsus bir ləzzət verir. Xüsusilə ət yeməkləri, şorbalar və turşulara əlavə edilərək, onların dadını daha da zənginləşdirir. Həmçinin, boyana bir çox şirniyyat və desertlərdə də istifadə olunur.
Beləliklə, boyana sadəcə bir bitki deyil, həm də tarixi, mədəni və tibbi əhəmiyyəti olan qiymətli bir sərvətdir. Onun təbabətdə və kulinariyada geniş istifadə olunması, bu ətirli bitkinin həyatımızdakı əhəmiyyətini bir daha vurğulayır.