Boynuburuq sözü Azərbaycan dilində əsasən məzlum, məhzun, yazıq və fağır olan, xüsusilə də himayəsiz qalmış, köməksiz şəxslər üçün işlədilir. Bu söz sadəcə "yetim" mənasını verməkdən daha geniş bir kontekstdə istifadə olunur. Boynuburuq olmaq, yalnız valideynlərini itirmiş olmaq deyil, həm də həyatın ağır yükü altında əzilmiş, çarəsiz və ümidsiz qalmış olmaq deməkdir. Sözün kökündəki "boyun" və "buruq" komponentləri birlikdə gücsüzlüyü, əyilməni, çətinlik qarşısında sınmışlığı ifadə edir.
Sözün "yazıq-yazıq", "fağır-fağır" kimi zərf şəklində də işlənməsi onun vəziyyətin acınacaqlılığını, məzlumun durumunun ağırlığını daha da vurğulayır. "Gözü yolda boynuburuq qalınca" misalında olduğu kimi, boynuburuqluq həm də ümidsiz gözləmə, çarəsizlik içində qalma halı ilə əlaqələndirilir. Bu ifadədə boynuburuq qalmış şəxsin gözlədiyi köməyin gəlməməsi, ümidlərinin puç olması təsvir edilir.
Ədəbiyyatda "Boynuburuq" sözü tez-tez poetik təsvirlərdə, xüsusilə də faciəvi və lirik əsərlərdə istifadə olunaraq qəhrəmanın həyatının acınacaqlı vəziyyətini, ruh halını ifadə edir. "Ölüm aşiqlərə xoş səadətdi" misrası kimi ifadələrlə birlikdə işləndiyi zaman, boynuburuğun ağır həyat yükündən qurtuluş arzusunu da simvolizə edə bilir. Bu kontekstdə ölüm, həyatın bütün çətinliklərindən qaçış kimi, bir növ azadlıq və rahatlıq vəd edir.
Ümumiyyətlə, "boynuburuq" sadəcə bir söz deyil, həm də bir çox duyğu və təcrübəni özündə əks etdirən, ədəbiyyatda və gündəlik həyatda geniş istifadə olunan ifadədir. O, həm dərin bir empatiya, həm də insan həyatının acı reallığı haqqında düşünməyə təkan verən bir söz olaraq qalır.