Davaxana sözü ərəb dilindən "dava" (mübahisə, dava, münaqişə) və fars dilindən "xanə" (ev, yer, məkan) sözlərinin birləşməsindən əmələ gəlmişdir. Əslində, "dava evi", "mübahisə yeri" kimi tərcümə edilə bilər. Lakin, sadəcə mübahisənin baş verdiyi hər hansı bir yer deyil, daha çox mübahisələrin, münaqişələrin həll olunduğu, araşdırıldığı bir məkanı ifadə edir. Tarixən, davaxanalar qədim Şərq mədəniyyətində müxtəlif növ mübahisələrin həlli üçün nəzərdə tutulmuşdur. Bu, məhkəmələrin formalaşmasından əvvəl və ya onlarla yanaşı mövcud olan alternativ bir mübahisə həll mexanizmi idi.
Davaxanalar sadəcə mübahisələrin baş verdiyi yerlər deyildi; eyni zamanda, hörmətli şəxslərin, ağsaqqalların, ruhanilərin və ya qəbilə başçıların mühakimə və sülh qurma bacarıqlarını nümayiş etdirdikləri məkanlar idi. Bu şəxslər tərəfləri dinləyir, dəlilləri qiymətləndirir və ədalətli bir qərar verməyə çalışırdılar. Qərarlar adətən ictimai qəbul edilmiş adət-ənənələrə, dini prinsiplərə və ədalət anlayışına əsaslanırdı.
Verilən misal – "Bir adam davaxanaya girib: – Hacı ağa əmi, sizsinizmi? – deyə soruşdu" – davaxananın konkret bir şəxs və ya qurumla bağlı olmasının göstəricisidir. Hacı ağa əmi, ehtimal ki, davaxanada mübahisələri həll edən hörmətli bir şəxsdir. Bu, davaxananın ictimai həyatda oynadığı rolun və hörmətli şəxslərin bu məkanda tutduğu mövqenin əyani təsviridir. Davaxana anlayışı, müasir məhkəmə sistemlərinin əcdadı kimi də qiymətləndirilə bilər.
Beləliklə, davaxana anlayışı sadə bir sözün arxasında gizlənən zəngin bir sosial və tarixi kontekstdə başa düşülməlidir. Bu, yalnız sözün ədəbi mənasını deyil, həm də onun tarixi, sosial və mədəni əhəmiyyətini əks etdirir.