Mühakimə sözü ərəb mənşəlidir və əsasən “fikir yürütmək”, “dəyərləndirmək”, “qərar vermək” mənalarını əhatə edir. Lüğətlərdə sadəcə "bir şey haqqında fikir, mülahizə, nöqteyi-nəzər" kimi tərifi qeyd olunsa da, bu, sözün tam mənasını əks etdirmir. Çünki mühakimə sadəcə bir fikirdən daha çoxdur; müəyyən əsaslara, dəlillərə və ya müşahidələrə əsaslanan, məntiqi ardıcıllıqla qurulmuş bir düşüncə prosesinin nəticəsidir.
Mühakimənin əsas xüsusiyyətlərindən biri də onun obyektiv və ya subyektiv olmasıdır. Obyektiv mühakimə, faktlar və dəlillərə əsaslanır və şəxsi hiss və duyğulardan azad olur. Subyektiv mühakimə isə şəxsi təcrübələrə, inanclara və emosiyalara əsaslanır və obyektivlikdən uzaq ola bilər. Məsələn, "Yer kürəsidir" ifadəsi obyektiv bir mühakiməni, "Bu rəsm çox gözəldir" ifadəsi isə subyektiv bir mühakiməni əks etdirir.
Mühakimənin hüquq, fəlsəfə, elm və gündəlik həyatda fərqli kontekstlərdə istifadəsi də vardır. Hüquqi kontekstdə mühakimə, hakimin dəlillər əsasında verdiyi qərarı ifadə edir. Fəlsəfədə mühakimə, məntiqi əsaslara istinad edərək həqiqətin axtarışını və yeni biliklərin yaradılmasını nəzərdə tutur. Elm sahəsində isə mühakimə, tədqiqatların nəticələrindən əldə edilən nəticələri və onların təsdiqini ifadə edir. Gündəlik həyatda isə mühakimə, qarşıya çıxan problemləri həll etmək üçün qərar vermək prosesini özündə əks etdirir.
Cümlədə istifadəsinə nümunələr:
- Onun mühakiməsi həmişə düzgün olurdu.
- Bu məsələdə səhv mühakiməyə yol vermişəm.
- Məhkəmənin mühakiməsi ədalətli oldu.
- Sənin bu davranışın haqqında düzgün mühakimə qura bilmədim.
- Elmi mühakimələr dəlillərə əsaslanmalıdır.
Beləliklə, "mühakimə" sözünün mənası sadəcə bir fikir ifadə etməkdən daha genişdir və məntiqi düşüncə prosesinin nəticəsi olaraq, dəlillərə əsaslanan bir qərar və ya nəticəni özündə əks etdirir. Onun mənası və istifadəsi kontekstdən asılı olaraq dəyişə bilər.