izahlı lüğət 0 baxış 0 reaksiya Düzəliş

Deizm [fr. deïsme, əsli lat. deus – Allah] fəlsəfi bir baxışdır ki, Allahın varlığını qəbul edir, ancaq bu varlığın təbiətini və insan həyatındakı rolunu klassik teizmin təqdim etdiyi şəkildə qəbul etmir. Deistlər Allahı adətən, kainatı yaradan, lakin sonradan onun idarəsindən kənarda qalan, insan həyatına müdaxilə etməyən bir ilk hərəkətverici qüvvə, bir "saat ustası" kimi görürlər. Yəni, Allah dünyanı yaradıb, ona qanunlar qoyub və sonra da onu öz-özünə buraxıb. Bu baxış, Allahın müdaxiləçi və əzəmətli bir varlıq kimi deyil, daha çox uzaq və fəal olmayan bir varlıq kimi təsvirini verir.

Deizmin əsas fərqləndirici xüsusiyyəti Allahın açıq və birbaşa insanla əlaqəsinin rədd edilməsidir. Müqəddəs kitablar, peyğəmbərlər və möcüzələr deizmin əsas prinsiplərinə zidd hesab olunur. Deistlər kainatın qanunauyğunluğunu, rasionallığını və təbii səbəblərə əsaslandığını vurğulayır və bu qanunların Allah tərəfindən qoyulduğunu, lakin Onun hər an müdaxilə etməsinə ehtiyac olmadığını düşünürlər. Onlar dinin insan tərəfindən yaradılmış sosial bir qurum olduğunu və Allahla əlaqənin təbii əql və müşahidə yolu ilə əldə edilə biləcəyini iddia edirlər.

Deizm, 17-ci və 18-ci əsrlərdə Avropada Aydınlanma dövrünün məhsulu kimi ortaya çıxmış və elmi kəşflərin dini inanclarla uzlaşdırılmasına bir cəhd olaraq qəbul edilmişdir. Newtonun fiziki qanunlarının kəşfi və kainatın mexaniki bir sistem kimi təsviri deist düşüncənin formalaşmasında mühüm rol oynamışdır. Bu baxış, həm də dini dogma və kilsənin gücünə qarşı bir üsyan kimi dəyərləndirilə bilər. Deizm, öz təbiətinə görə, təşkilatlanmış bir din deyil, daha çox bir fəlsəfi mövqedir və müxtəlif dərəcələrdə inancları olan geniş bir spektrdə insanları əhatə edir.

Maraqlı bir fakt olaraq, bir çox tanınmış tarixi şəxsiyyət, o cümlədən Tomas Jefferson və Benyamin Franklin, deist düşüncəsinin təsirində olmuş və öz inanclarını bu çərçivədə ifadə etmişdir. Deizm tarix boyu müxtəlif tənqidlərlə qarşılaşmış, lakin eyni zamanda fəlsəfi və elmi düşüncədə öz yerini qoruyub saxlamışdır.

Söz-söhbət (0)

Bu haqda yaz