Panteizm, yunanca "pan" (παν) - "hər şey, hamı" və "theos" (θεος) - "Allah" sözlərinin birləşməsindən əmələ gəlmiş bir termindir. Bu termin, Allahı təbiətlə, kainatla tamamilə eyniləşdirən, təbiətin özündə, hər şeydə Allahın varlığını görən və təbiəti Allahın təcəssümü, özünün müxtəlif formaları kimi qəbul edən bir dini-fəlsəfi dünyagörüşünü ifadə edir. Panteizmdə Allah, kainatın mahiyyətidir, onunla ayrılmaz şəkildə birləşmişdir; Allah kainatın xaricində deyil, kainatın içində, kainatın özüdür. Bu, Allahın antropomorfik təsvirlərindən uzaqlaşaraq, Onun varlığını kainatın təbiətinin özü ilə əlaqələndirir.
Panteizm, deizmdən və teizmdən fərqli olaraq, Allahın kainatı yaradıb sonra ondan ayrı qalmasını qəbul etmir. Panteistlərə görə, Allah kainatı yaradmayıb, Allah kainatdır, kainat Allahtır. Onlar Allahın müdaxiləsini və ya qəzalarını deyil, kainatın təbii qanunlarını və proseslərini önə çəkirlər. Bu baxımdan, panteizm, həm dini, həm də fəlsəfi bir mövqedir, çünki həm ilahi bir varlığın varlığını qəbul edir, həm də kainatın təbii qanunlarına əsaslanır.
Panteizm tarix boyu müxtəlif fəlsəfi və dini sistemlərdə öz əksini tapmışdır. Bəzi şərq fəlsəfələri, xüsusilə də hind fəlsəfəsinin bəzi cərəyanları (məsələn, Vedanta), panteist görüşlərin əsasını təşkil edir. Qərb fəlsəfəsində isə Spinoza kimi görkəmli filosoflar panteist ideyaları inkişaf etdirmişlər. Panteist görüşlər bəzən panteizmin əsas prinsiplərinə uyğun gələn, amma özünəməxsus xüsusiyyətləri olan panenteizm və ya panpsixizm kimi yaxın anlayışlarla qarışdırıla bilər. Panenteizm Allaha dair panteizmdən fərqli olaraq, kainatdan ayrı olan, lakin kainatla qarşılıqlı əlaqədə olan bir varlığı nəzərdə tutur. Panpsixizm isə kainatın bütün hissələrində şüur olduğunu iddia edir.
Cümlədə işlənmə nümunələri:
- Onun fəlsəfəsi açıq-aşkar panteist bir xarakter daşıyırdı.
- Spinoza panteizmin ən tanınmış tərəfdarlarından biri hesab olunur.
- Bu dini baxış, panteizmə yaxın olsa da, ondan bəzi əsas cəhətlərinə görə fərqlənir.
- Panteist dünyagörüşü təbiəti müqəddəs sayır və onu Allahın təcəssümü kimi qəbul edir.