Deyə qoşma sözü Azərbaycan dilində səbəb-nəticə münasibətini, bir hadisənin başqa bir hadisəyə bağlılığını, əlaqəsini ifadə edir. Başqa sözlə desək, bir hərəkətin və ya vəziyyətin səbəbini, məqsədini və ya nəticəsini göstərir. Bu qoşma söz həm əsas cümlənin, həm də qarşılaşdırma, izah və ya əlavə cümlələrinin tərkib hissəsi ola bilər.
Misal olaraq, "Gecikməsin deyə tezdən durdu" cümləsində "deyə" qoşması "tez durma" hərəkətinin "gecikilməmə" məqsədini bildirir. Yəni, şəxs gecikə bilməmək üçün tezdən durmuşdur. Qoşmanın mənası bu cümlədə aydın şəkildə səbəb-nəticə əlaqəsini ifadə edir.
Başqa bir nümunə kimi "Əmirxanı oyatmır, dincəlsin deyə" cümləsini götürək. Burada "deyə" qoşması Əmirxanın oyatılmamasının səbəbini – onun dincəlməsini göstərir. Yəni, Əmirxan dincəlsin deyə, onu oyatmayıblar. Bu halda "deyə" qoşması məqsəd bildirən bir funksiya daşıyır.
Qeyd edək ki, "deyə" qoşması bəzən daha incə mənalar da ifadə edə bilər. Məsələn, "Bəzən onun nəfəsinə qulaq da asır" cümləsindəki "da" qoşması ilə birlikdə istifadə olunaraq "nəfəsə qulaq asma" hərəkətinin əlavə bir məqsədini və ya nəticəsini (məsələn, narahatlığını azaltmaq, vəziyyəti izləmək kimi) ifadə edə bilər. Bu halda "deyə" daha çox bir izah və ya əlavə məlumat vermə funksiyası daşıyır.
Ümumiyyətlə, "deyə" qoşması Azərbaycan dilinin söz ehtiyatının zənginliyini və mürəkkəb mənaları ifadə etmə qabiliyyətini nümayiş etdirən çoxşaxəli bir leksik vahiddir.