Dəmsaz (fars. دمساز) sözü Azərbaycan dilində əsasən köhnə ədəbiyyatımızda rast gəlinən, zəngin məna çalarlarına malik bir sözdür. Müasir dillə desək, "dəmsaz" sadəcə "yoldaş" və ya "həmdəm" mənasından daha çox şey ifadə edir.
Əslində "dəm" sözü "ruh", "can", "ürək" kimi mənəvi mənaları özündə birləşdirir. "Saz" isə "yaradan", "uyğunlaşdıran", "səsləşdirən" kimi anlamlara gəlir. Beləliklə, "dəmsaz" sözünün tam mənasını "ruhların, ürəklərin bir-birinə uyğun gələn, həmrəy olan yoldaşı" kimi təsvir etmək olar. Bu, sadəcə fiziki yaxınlıqdan deyil, daha dərin, mənəvi bir bağlılığı, ortaq düşüncə və hissləri ifadə edir.
Füzuli'nin misalında olduğu kimi, "dəmsaz" şəxsiyyətlər arasında güvən, sirləri bölüşmək, bir-birinə dəstək olmaq kimi əlaqələri təsvir edir. Sözün köhnəliyi onun nadirliyinə və xüsusi bir ədəbiyyat ab-havası yaratmasına səbəb olur. Bu, müasir "dost", "yoldaş" kimi sözlərin əvəz edə bilməyəcəyi bir zənginlikdir. "Dəmsaz" daha çox iç dünyaların bir-birinə yaxınlığını, mənəvi qohumluğu vurğulayır.
Ona görə də, "dəmsaz" sözünü sadəcə "yoldaş" və ya "həmdəm" kimi tərcümə etmək onun məna dərinliyini tam əks etdirmir. Bu, ədəbi dilin zənginliyini və incəliklərini göstərən, tərcümədə əsl mənasını çatdırmaq üçün diqqət tələb edən nadir bir sözdür.