Gömrüksüz sifəti, bir əşyanın, malın və ya yükün üzərində gömrük rüsumunun tətbiq olunmadığını, yəni gömrük vergisi alınmadan idxal və ya ixrac edildiyini bildirir. Bu, əşyanın gömrük nəzarətindən azad olduğunu göstərir.
Gömrük rüsumlarının tətbiq olunmamasının bir neçə səbəbi ola bilər. Ən çox yayılmış səbəb, malın müəyyən beynəlxalq razılaşmalar, diplomatik toxunulmazlıq və ya humanitar yardım kimi xüsusi hüquqi statusa malik olmasıdır. Məsələn, diplomatik nümayəndələrin şəxsi istifadəsi üçün idxal etdikləri əşyalar gömrüksüz ola bilər. Bu, beynəlxalq əlaqələrin normal gedişatını təmin etmək üçün qəbul edilmiş bir praktikadır.
Gömrüksüz mallar, həmçinin xüsusi iqtisadi zonalar, sərbəst ticarət zonaları və ya tranzit rejimlərində yerləşən ərazilərdə də ola bilər. Bu zonalarda, malın gömrük rüsumlarından azad olması, həmin ərazilərin iqtisadi inkişafını stimullaşdırmaq və investisiyaları cəlb etmək məqsədi daşıyır.
Maraqlıdır ki, "gömrüksüz" termini, yalnız əşyaların gömrük rüsumlarından azad olmasını deyil, həm də bu prosesin yaratdığı müəyyən bir rejim və ya statusu da ifadə edir. Bu mənada, "gömrüksüz mağaza" və ya "gömrüksüz zona" kimi ifadələr, bu ərazilərdə alış-verişin və ticarətin müəyyən qaydalar və imtiyazlar əsasında aparıldığını göstərir.
Nəticə olaraq, "gömrüksüz" termini sadəcə "gömrük alınmayan" mənasından daha çox şey ifadə edir. Bu, müəyyən hüquqi və iqtisadi statusu, beynəlxalq əlaqələrdəki xüsusi imtiyazları və ticarətin xüsusi rejimini əks etdirir.