Gözətləmək felinin kökü "göz" sözündəndir və "gözlə baxmaq", "diqqətlə müşahidə etmək" mənalarını ehtiva edir. Sadəcə "baxmaq"dan fərqli olaraq, gözətləmək daha diqqətli, daha uzun müddətli və bir məqsəd daşıyan bir müşahidəni ifadə edir. Bu, passiv bir baxış deyil, aktiv, yönəlmiş bir müşahidədir. Nəticədə gözətləmək, bir hadisənin, obyektin və ya şəxsin gedişatını, dəyişikliyini, hərəkətini və ya görünüşünü izləmək deməkdir.
Misal olaraq, M.F. Axundzadənin sözlərinə əsasən, Şölə xanımın Xacə Məsuda verdiyi "çıx çölə, gözətlə" əmri sadəcə "bax" əmri ilə eyniləşdirilə bilməz. Bu əmr, Xacə Məsudun çöldə baş verəcək bir hadisəni, bir şəxsi və ya bir şeyi diqqətlə, sabit bir şəkildə izləməsini tələb edir. "Xeyli gözətlədi" ifadəsi isə uzun və səbirli bir müşahidəni vurğulayır.
Gözətləmək həmçinin, bir şeyin baş verməsini gözləmək mənasını da ehtiva edə bilsə də, bu mənada daha çox "gözləmək" feli üstünlük təşkil edir. Gözətləmək daha aktiv bir prosesi, gözləmək isə daha passiv bir vəziyyəti bildirir. Beləliklə, gözətləmək səbir və diqqət tələb edən, məqsədyönlü və aktiv bir müşahidəni ifadə edən zəngin mənalı bir feldir.
Qədim türk dillərində də "göz" kökünün müşahidə və nəzarət ilə əlaqəli bir çox törəmələrinin mövcud olduğu bilinir. Bu da sözün tarixi dərinliyinə və mədəni kontekstə malik olduğunu göstərir. Müasir dil istifadəsində də gözətləmək, təhlükəsizlik, kəşfiyyat və ya elmi tədqiqat kimi sahələrdə geniş istifadə olunur.