Hesablaşma sözü "hesablaşmaq" fellərindən törəmiş bir isimdir. Sadəcə "hesablaşmaq" fiilindən əmələ gəlmiş bir forma deyil, daha geniş və çoxşaxəli bir məna kəsb edir. Lüğətlərdəki qısa izahı genişləndirərək, bu sözün müxtəlif kontekstlərdə istifadəsini və mənalarını daha ətraflı araşdıraq.
Birinci və ən geniş mənası maliyyə hesablarının aparılması və nəticələrinin müəyyən edilməsidir. Bu, alış-veriş, ödəniş, gəlir-xərc hesabatlarının tərtib edilməsi, borc-qarşılaşmaların tənzimlənməsi kimi prosesləri əhatə edir. Məsələn, "aylıq hesablaşma", "illik hesablaşma", "mühasibat hesablaşması" ifadələrində bu məna önə çıxır.
İkinci mənada, hesablaşma iki tərəf arasında olan mübahisə və ya anlaşılmazlığın həlli, qarşılıqlı hesabların tənzimlənməsi kimi başa düşülür. Bu, maddi deyil, mənəvi hesabların da həllini əhatə edə bilər. Mənəvi hesablaşma insanın öz vicdanı ilə, keçmiş hərəkətləri ilə hesablaşması, özünü mühakimə etməsi deməkdir. "Onunla hesablaşma vaxtı gəldi" ifadəsi bu mənanı ifadə edir.
Üçüncü mənada, hesablaşma, bir hadisənin, bir prosesin sonu, yekunu kimi də istifadə edilə bilər. Bu mənada, hesablaşma müəyyən bir dövrün, mərhələnin bitişini, nəticələrinin yekunlaşmasını bildirir. Məsələn, "bu müddətdəki işlərin hesablaşması" və ya "tarixin hesablaşması" ifadələri.
Hesablaşma sözünün mənası kontekstdən asılı olaraq dəyişsə də, ümumi olaraq nəticənin müəyyən edilməsi, qarşılıqlı münasibətlərin tənzimlənməsi, həll edilməsi mənalarını əhatə edir. Bu, həm maddi, həm də mənəvi aləmləri əhatə edən çoxşaxəli bir anlayışdır.