Xatirə (ər. خاطرə) sözü, Azərbaycan dilində geniş mənada istifadə olunan, zəngin məna çalarlarına malik bir termindir. Sadəcə "yadda saxlama qabiliyyəti" kimi izah etmək, onun bütün incəliklərini əks etdirmir.
Birinci və əsas mənası, şübhəsiz ki, yaddaşdır. İnsanın keçmiş təcrübələrini, hadisələri, duyğularını, bilgiləri beyində saxlama və sonradan geri çağırma qabiliyyətidir. Bu, bioloji bir proses olsa da, insanın özünəməxsus şüurlu təcrübəsini formalaşdıran əsas amillərdəndir. "O əhvalat indi də xatirimdədir" cümləsindəki kimi, xatirə konkret bir hadisəni, anı yadda saxlamağı ifadə edir.
Lakin xatirənin mənası bununla məhdudlaşmır. O, həm də yaddaşda saxlanılan məlumatın özüdür. Yəni, xatirə sadəcə bir qabiliyyət deyil, həm də konkret bir anı, bir hiss, bir təcrübə, bir şəxs, bir yer və ya bir şey haqqında yadda saxlanılan məlumatdır. Məsələn, uşaqlıq illərinin xatirələri, bir sevgi hekayəsinin xatirələri, bir müharibənin xatirələri kimi.
Daha da genişləndirərək deyə bilərik ki, xatirə, keçmişlə indiki arasındakı körpüdür. Keçmiş təcrübələrimizdən, dərslərimizdən, sevinc və kədərlərimizdən ibarət olan bu yaddaşlar, kim olduğumuzu, nəyə inanacağımızı və necə yaşayacağımızı müəyyənləşdirir. Xatirələr həm fərdi kimliyimizin, həm də kollektiv tariximizin formalaşmasında mühüm rol oynayır.
Nəhayət, xatirənin ədəbi mənada həsrət, əzizlik mənası da vardır. Yəni, əziz tutulan bir şeyə, şəxsə, hadisəyə olan həsrət və bağlılığı ifadə edə bilər. Bu mənada xatirə, nostalji, əzizlik hissləri ilə sıx bağlıdır.