Xoxan – Azərbaycan mifologiyasında, xüsusilə uşaqları qorxutmaq üçün işlədilən xeyli qorxulu bir varlıqdır. Lüğətlərdə sadəcə "ifritə" kimi təsvir edilməsinə baxmayaraq, xoxanın əsl mahiyyəti daha mürəkkəb və maraqlıdır.
Xoxan, adətən, qaranlıq, qorxulu bir görünüşə malik olaraq təsvir edilir. Onun dəqiq görünüşü müxtəlif hekayələrdə fərqlənsə də, ümumiyyətlə, qeyri-adi, dəhşətli bir varlıq olduğu vurğulanır. Bəzən dişləri iti, gözləri parıldayan, uzun barmaqları və dırnaqları olan bir qadın, bəzən isə heyvani xüsusiyyətləri olan bir varlıq kimi təsəvvür olunur. Bu təsvirlər, uşaqları yatanda sakitləşdirmək və ya onları pis əməllərdən çəkindirmək üçün istifadə olunur.
Xoxanın əsas funksiyası qorxu yaratmaq olsa da, onun arxasında daha dərin bir məna yatır. Xoxan obrazı, uşaqlara ətraf mühitin təhlükələrini, qaranlığın sirrini, bilinməyənin qorxusunu öyrətmək üçün bir vasitədir. Uşaqların təsəvvüründə yaradılan bu qorxu hissi, onları ehtiyatsız davranışlardan və təhlükəli əməllərdən çəkindirir.
Maraqlıdır ki, "Xoxan gəlir!" kimi ifadələr yalnız uşaqları qorxutmaq üçün deyil, həm də onları sakitləşdirmək üçün də işlədilir. Yəni, uşaq ağlayanda və ya yatmaq istəməyəndə, valideynlər "Xoxan gəlir!" deyərək onları sakitləşdirməyə çalışarlar. Bu, qorxunun bir növ nizamlayıcı rol oynadığını göstərir.
Beləliklə, xoxan sadəcə bir "ifritə" deyil, Azərbaycan mədəniyyətinin zəngin folklorunun bir parçası, uşaq tərbiyəsində istifadə olunan maraqlı və mürəkkəb bir obrazdır. Onun mahiyyəti, yalnız qorxu yaratmaqdan deyil, həm də uşaqlara təhlükəsizlik hissi aşılamaqdan ibarətdir.