Kosmoqoniya [yun. κοσμογονία (kosmogonia)] – kainatın, xüsusilə də Günəş sisteminin, yaranması və təkamülü haqqında elmi nəzəriyyələr və tədqiqatlar məcmusudur. Bu, sadəcə göy cisimlərinin əmələ gəlməsi deyil, daha geniş bir məfhumdur. Kosmoqoniya, kainatın başlanğıcından - Böyük Partlayışdan (Big Bang) başlayaraq, ulduzların, planetlərin, qalaktikaların və digər göy cisimlərinin necə yaranmasını, necə inkişaf etməsini və nəhayət, onların taleyini araşdırır.
Kosmoqoniya, astronomiya, fizika, kimya və digər elmlərin nailiyyətlərinə əsaslanır. Müxtəlif kosmogonik nəzəriyyələr kainatın yaranması və inkişafı barədə fərqli modellər təklif edir. Bu modellər müşahidələrə, riyazi hesablamalara və fiziki qanunlara əsasən yaradılır və daim yeni kəşflər və texnologiyalar sayəsində təkmilləşdirilir. Məsələn, Günəş sisteminin yaranması haqqında günəş dumanlığı nəzəriyyəsi bu sahədə ən geniş qəbul edilən modellərdən biridir.
Kosmoqoniyanın öyrənilməsi, yalnız kainatın tarixini anlamaq üçün deyil, həm də Yer kürəsinin və həyatın yaranmasının sirlərini açmaq üçün vacibdir. Çünki Yer də kainatın bir hissəsidir və onun yaranması və təkamülü kainatın ümumi inkişafı ilə sıx bağlıdır. Kosmoqoniyanın tədqiqatları, kainatın gələcəyi haqqında proqnozlar verməyə də imkan verir.
Qısacası, kosmoqoniya kainatın əzəmətli tarixini anlamaq üçün bir pəncərədir. Bu elm sahəsi, insanın kainatdakı yerini və varlığının mənasını dərk etməsinə kömək edir, həm də elmin daim inkişaf etdiyini və yeni kəşflərə açıq olduğunu göstərir.