Qaragünçülük sözü Azərbaycan dilində əziyyət, çoxlu çətinlik, məşəqqət və məhrumiyyət kimi halları ifadə edir. Bu söz, qaranlıq və çətin günləri, ağır yaşam şərtlərini və maddi sıxıntıları əks etdirir. "Qara" sözünün mənfi, pis mənaları ilə "gün" sözünün birləşməsindən yaranan bu termin, insanların həyatında qarşılaşdıqları sınaqları, əzabları və çətinlikləri səciyyələndirir.
Qaragünçülük anlayışı sadəcə maddi sıxıntıları deyil, həm də mənəvi əzabları, ümidsizlik və kədər hisslərini də özündə ehtiva edə bilər. Müharibə, aclıq, xəstəlik, yaxın insanı itirmə kimi hadisələr də qaragünçülüyün tərkib hissəsi ola bilər. Bu söz, insanın həyatında baş verən mənfi hadisələrin ümumi təsirini və onların yaratdığı ağırlığı qısa və dəqiq şəkildə ifadə edir.
Sözün mənasını daha da dərinləşdirən bir məqam, "qaragünçülük" ifadəsinin daha çox kollektiv, ictimai miqyasda istifadə edilməsidir. Bir şəxsin fərdi çətinliklərindən daha çox, bir xalqın, bir millətin başına gələn ağır günləri, sosial-iqtisadi problemləri ifadə edərkən istifadə olunur. Bu baxımdan, qaragünçülük tarixi, sosial və siyasi hadisələrlə sıx bağlı bir anlayışdır.
Nümunə olaraq, verilən sitatda ("Hər bir müsəlman qaragünçülük ilə bir əlli-altmış manat cibində görən kimi, gecə yatıb səhər du...") maddi ehtiyacın yaratdığı çətinlik, məhrumiyyət və ümidsizlik qaragünçülük kimi ifadə olunur. Bu cür istifadə, sözün əsl mənasını tam olaraq əks etdirməsə də, əsas mənasına uyğun olaraq istifadə olunur.