Qəliz (ər.) sifət. Əsas mənası "qatı, duru olmayan" olsa da, Azərbaycan dilində daha geniş və çox zaman məcazi mənada işlənir. Birinci mənası fiziki qatılaşmaya, mayenin yoğunluğuna işarə edə bilsə də, daha çox mürəkkəblik, çətinlik, başa düşülmənin çətinliyi kimi mənalarda istifadə olunur.
Məsələn, "qəliz məsələ" deyərkən, həllinin çətin, mürəkkəb olduğunu ifadə edirik. Bu, sadəcə bir texniki problemin deyil, həm də sosial, siyasi, mənəvi və ya fəlsəfi problemlərin təsvirində də işlədilə bilər. Qəliz bir məsələnin həlli üçün dərin təhlil, müxtəlif yanaşmalar və çox vaxt xüsusi bilik və bacarıq tələb olunur.
Misal olaraq verilən cümlədə ("Siz arxayın olun, ağa, mən özüm bu qəliz xörəklərdən seçib bir yaxşı nahar hazır edərəm") "qəliz xörəklər" ifadəsi, yəqin ki, tərkibi mürəkkəb, hazırlanması çətin və ya adi dadlara uyğun olmayan, xüsusi resept və bacarıq tələb edən yeməkləri bildirir. Burada "qəliz" sözü "mürəkkəb" sözü ilə sinonim kimi işlənir, amma sadəcə tərkibinin mürəkkəbliyindən daha artığını, hazırlanması və ya qavranılmasının çətinliyini də ifadə edir.
Beləliklə, "qəliz" sözünün mənası kontekstdən asılı olaraq dəyişə bilir, ancaq əsasında hər zaman "qatılaşma", "çətinlik", "mürəkkəblik" kimi anlayışlar dayanır. Onun istifadəsi nitqə daha çox ifadəlilik və rəngarənglik qatır.