Mərhəmətsiz sifəti, əsasən, insanlara aid edilərək, onların başqalarına qarşı mərhəmət, rəhm və şəfqət hissi duymamasını, acıq ürəkli, qəddar və insafsız olmalarını bildirir. Kökündə "mərhəmət" sözü olan bu sifət, "mərhəmət etməyən" mənasını verir. Yəni, digərlərinin əzab-əziyyətinə, kədərinə və ya çətinliklərinə qarşı duyğusuz qalmağı, kömək etməməyi ifadə edir.
Mərhəmətsizliyin dərəcəsi insandan insana dəyişə bilər. Bəzi hallarda sadəcə olaraq duyğusal cəhətdən soyuqluq, həssaslığın olmaması kimi görünə bilsə də, digər hallarda qəddarlığa, zalım əməllərə qədər gedə bilər. Məsələn, "mərhəmətsiz bir hökmdar" ifadəsi, hökmdarın xalqına qarşı amansız, ədalətsiz və zalım olduğunu bildirir. "Mərhəmətsiz bir iş adamı" ifadəsi isə iş adamının işçilərinin rifahı və ya müştərilərinin maraqları ilə maraqlanmadığını, yalnız qazanc naminə hərəkət etdiyini göstərər.
Sinonimləri arasında insafsız, rəhmsiz, daşürəkli, qəddar, amansız, acımasız kimi sözlər yer alır. Lakin bu sözlərin hamısı mərhəmətsiz sözünün tam sinonimi deyildir. Məsələn, "qəddar" daha çox fiziki zorakılıq və şiddətlə əlaqələndirilir, "daşürəkli" isə duyğusal soyuqluğun daha güclü bir ifadəsidir. "Mərhəmətsiz" isə bu mənaları özündə birləşdirərək daha geniş bir kontekstdə istifadə oluna bilər.
Cümlə içərisində istifadəsi nümunələri:
- O, mərhəmətsiz bir şəkildə düşmənlərinə qarşı mübarizə aparırdı.
- Mərhəmətsiz soyuq havada uzun müddət qalmışdı.
- Onun mərhəmətsiz davranışı hər kəsi təəccübləndirdi.
- İşə mərhəmətsiz bir rəhbərlik tərzi hakim idi.
- Təbiətin mərhəmətsiz qüvvələri hər şeyi dağıdırdı.
Beləliklə, "mərhəmətsiz" sözü sadəcə rəhm etməməyi deyil, həm də duyğusuzluq, qəddarlıq, amansızlıq və ədalətsizliyi özündə əks etdirən çoxmənalı bir sifətdir.