Monolít sözü qədim yunan monos (μονος) – "tək" və lithos (λιθος) – "daş" sözlərindən əmələ gəlmişdir. Əslində, "tək daş" mənasını ifadə edir. Lüğətlərdəki tərifi isə bu etimoloji mənanın genişləndirilmiş və müasir dilə uyğunlaşdırılmış variantıdır.
Monolitik obyekt anlayışı özündə bir neçə əsas xüsusiyyəti birləşdirir: bütövlük, möhkəmlik və vahidlik. Bu xüsusiyyətlər nəzərə alınaraq, "monolit" sözünün mənasını daha geniş və dəqiq şəkildə aşağıdakı kimi izah etmək olar:
1. Fiziki monolit: Bütöv və böyük, tək bir parça halında olan daş, qaya və ya digər materialdan ibarət təbii və ya süni əmələgəlmiş cisim. Bu tərifə həm təbii yaranmış nəhəng qaya kütlələri (məsələn, Ayda olan monolitlər), həm də süni olaraq hazırlanmış böyük və bütöv daş heykəllər (məsələn, qədim Misir piramidalarının bəzi hissələri) daxildir. Materialların müxtəlifliyi nəzərə alınaraq, monolit həm daşdan, həm də betondan, metaldan və s. ola bilər.
2. Mənəvi monolit: "Monolitik" termin həm də məcazi mənada, birliyi, vahidliyi və bütövlüyü ifadə etmək üçün işlədilir. Bu halda "monolit" ideoloji, siyasi və ya sosial birliyi təmsil edir. Məsələn, "sovet monoliti" ifadəsi Sovet İttifaqının vahid və parçalanmaz bir siyasi sistem kimi qəbul edilməsini əks etdirir. Burada da “bütövlük” əsas xüsusiyyət olaraq qalır, lakin bu bütövlük fiziki deyil, ideoloji və ya sosial səviyyədədir.
Cümlə nümunələri:
1. (Fiziki məna): "Qədim şəhərin girişində nəhəng bir daş monolit qalmışdı."
2. (Mənəvi məna): "Partiya, özünün möhkəm monoliti ilə seçilirdi."
3. (Fiziki məna, genişləndirilmiş): "Həmin bina, dəmir-beton monolitindən inşa edilmişdi."
4. (Mənəvi məna, mənfi konteksdə): "Onların fikirləri monolit bir sistem kimi idi, heç bir əks fikirə yer yox idi."
Beləliklə, "monolit" sözü həm konkret, həm də abstrakt mənalarda istifadə oluna bilər, amma hər iki halda da əsas ideya bütövlüyü, ayrılmazlığı və möhkəmliyi ifadə edir.