Müəyyənlik (ərəb. təyîn – təyin etmək, müəyyən etmək) anlayışı geniş məna kəsb edərək, müxtəlif kontekstlərdə fərqli çalarlarda istifadə oluna bilir. Lüğətlərdə əsasən "bir şeyin aydın, dəqiq və şübhə doğurmayan olması" kimi izah olunsa da, müəyyənliyin mahiyyəti bu sadə tərifə sığışmır. O, həm obyektiv gerçəkliyə, həm də subyektiv dərkə aid ola bilər.
Obyektiv müəyyənlik, bir hadisənin, obyektin və ya anlayışın özünün qəti, dəqiq və dəyişməz xüsusiyyətləri ilə bağlıdır. Məsələn, "günəşin doğması" obyektiv bir müəyyənlikdir, çünki bu hadisə təbiətin qanunlarına əsasən baş verir və şübhə doğurmur. Elmi faktlar, riyazi düsturlar və fiziki qanunlar da obyektiv müəyyənliyin təzahürləridir.
Subyektiv müəyyənlik isə bir fərdin və ya qrupun bir şey haqqında əldə etdiyi məlumatın dəqiqliyi və tamlığı ilə bağlıdır. Məsələn, bir şahidin hadisə haqqında verdiyi ifadə subyektiv müəyyənlik səviyyəsini əks etdirir; bu ifadə tamamilə doğru və ya qismən doğru ola bilər. Subyektiv müəyyənlik, fərdin biliklərinə, təcrübəsinə və qərəzliliyininə bağlı olaraq dəyişə bilir.
Müəyyənlik termini müxtəlif sahələrdə fərqli mənalarda işlənir:
- Riyaziyyatda: dəqiq hesablamalar, qəti nəticələr.
- Fizikada: ölçmələrin dəqiqliyi, qanunların dəyişməzliyi.
- Hüquqda: qanunların aydınlığı, qərarların dəqiqliyi.
- Dilçilikdə: sözlərin mənasının dəqiqliyi, cümlənin quruluşunun aydınlığı.
- Gündəlik həyatda: bir şeyin aydın və qəti olması, şübhəyə yer verməməsi ("İşin müəyyənliyi" ifadəsi bu mənada işlənir).
Müəyyənliyin əks anlayışı qeyri-müəyyənlikdir ki, bu da bir şeyin qeyri-dəqiq, qaranlıq, şübhəli olması deməkdir. Məsələn, "gələcək qeyri-müəyyəndir" deyərkən biz gələcək hadisələrin tam olaraq proqnozlaşdırıla bilməməsindən danışırıq.
Nəticə olaraq, "müəyyənlik" sözünün mənası kontekstdən asılı olaraq dəyişir, lakin əsas məğzi bir şeyin aydınlığı, dəqiqliyi və qətiliyidir. Həm obyektiv, həm də subyektiv xarakter daşıya bilər.