Özbaşına (zərf): Bu söz, hər hansı bir fəaliyyətin və ya hərəkətin digər şəxslərin rəyinə, icazəsinə, təlimatına əsaslanmadan, müstəqil və özəl qərarla həyata keçirilməsini bildirir. Əsas mənası "öz bildiyi kimi, heç kəsdən soruşmadan, icazə almadan" olsa da, kontekstdən asılı olaraq məna çalarları dəyişə bilər. Sözün əsasını "öz" və "baş" komponentləri təşkil edir. "Öz" əvəzliyi fəaliyyətin subyektini ifadə edir və "baş" isə müəyyən bir işin, qərarın mənbəyini, istiqamətini göstərir. Beləliklə, "özbaşına" ifadəsi fəaliyyətin mənbəyinin tamamilə subyektə aid olduğunu, xarici təsirlərdən azad olduğunu vurğulayır.
Sözün leksik mənasında "qanunsuzluq", "tabe olmamazlıq" elementləri də nəzərdə tutula bilər, ancaq bu, həmişə belə deyil. Məsələn, "uşaq özbaşına oyun oynadı" cümləsində heç bir qanun pozuntusu yoxdur, sadəcə uşağın müstəqil oyun fəaliyyəti göstərilir. Ancaq "özbaşına evdən çıxdı" cümləsində valideynlərin razılığı olmadan evdən çıxma faktı, müəyyən qaydalara tabe olmamaq kimi başa düşülə bilər. Beləliklə, sözün mənası kontekstdən asılı olaraq müsbət, neytral və ya mənfi emosional yük daşıya bilər.
Misallar:
- Özbaşına gəzməyi sevirdi.
- Özbaşına qərarlar qəbul etməməlidir.
- Özbaşına hərəkət etmək təhlükəlidir.
- Özbaşına bir qərar verərək, böyük bir səhvə yol verdi.
- Bizim ərazidə özbaşına ovçuluq qadağandır.
Göstərilən nümunələr sözün müxtəlif kontekstlərdə necə işləndiyini və mənasının dəyişə bildiyini göstərir. Ona görə də, "özbaşına" sözünün mənasını tam dəqiqləşdirmək üçün həmişə cümlənin ümumi məzmununu nəzərə almaq lazımdır.