Özünüidarə (öz- + ün- + idarə) sözü iki əsas hissədən ibarətdir: "öz" və "idarə". "Öz" şəxs əvəzliyi olub, burada "məxsus olmaq", "aid olmaq" mənasını ifadə edir. "İdarə" isə "rəhbərlik etmək", "sürətləndirmək", "tənzimləmək", "əməliyyat aparmaq" mənalarına malik bir isimdir. Beləliklə, "özünüidarə" sözünün ümumi mənası "özünün özünü idarə etməsi", yəni "müəyyən bir qurumun və ya qrupun öz daxili işlərini xarici müdaxilə olmadan, müstəqil şəkildə tənzimləmə və idarə etmə hüququ və qabiliyyəti" kimi tərif edilə bilər.
Bu termin həm siyasi, həm də inzibati kontekstlərdə geniş istifadə olunur. Siyasi kontekstdə özünüidarə, ərazinin, qrupun və ya millətin öz işlərini xarici güclərin nəzarəti olmadan idarə etmə hüququnu ifadə edir. Bu, muxtariyyət, avtonomiya və ya suverenlik kimi anlayışlarla sıx bağlıdır. Məsələn, bir regionun öz büdcəsini idarə etməsi, yerli qanunvericiliyi qəbul etməsi və ya öz təhlükəsizlik qüvvələrini yaratması özünüidarənin nümunəsidir.
İnzibati kontekstdə isə özünüidarə, bir təşkilatın və ya müəssisənin daxili işlərini öz daxili qaydaları və strukturu əsasında idarə etmə qabiliyyətinə işarə edir. Bu, məsələn, bir şirkətin öz maliyyəsini idarə etməsi, bir universitetin öz tədris proqramlarını müəyyən etməsi və ya bir icmanın öz yerli məsələlərini həll etməsi ola bilər. Bu kontekstdə, özünüidarənin səmərəliliyini təmin etmək üçün aydın qaydalar, şəffaflıq və hesabatlılıq vacibdir.
Özünüidarənin əksinə olaraq, xarici qüvvələrin və ya mərkəzi hökumətin güclü nəzarəti altında olan sistemlər mərkəzləşdirilmiş idarəetmə sistemləri adlanır. Özünüidarənin səviyyəsi müxtəlif amillərdən, o cümlədən tarixi, siyasi və coğrafi amillərdən asılı olaraq dəyişə bilər.
Cümlədə işlənmə nümunələri:
- Dağlıq Qarabağ özünüidarə ərazisi kimi müəyyən edilmişdi (tarixi kontekstdə).
- Şirkət öz maliyyəsini səmərəli şəkildə idarə etmək üçün özünüidarə prinsiplərinə əməl edir (inzibati kontekstdə).
- Kənd icması özünüidarə yolu ilə inkişaf etmişdir (yerli idarəetmə kontekstdə).