Pırtlamaq felinin Azərbaycan dilindəki mənası, lüğətlərdə verilən qısa izahdan daha geniş və dəqiq şəkildə aşağıdakı kimi təqdim oluna bilər:
Pırtlamaq, əsasən ani və qəfil bir hərəkətlə bir şeyin ya da bir hissənin xaricə, görünən bir yerə çıxmasını, şişib böyüməsini, ya da dar bir yerdən qopub çıxmasını bildirən bir feldir. Bu hərəkət müxtəlif kontekstlərdə müxtəlif mənalar kəsb edir.
1. Şişmə, qabarma: Bu mənada pırtlamaq, bir cismin və ya bədən üzvünün həcminin ani olaraq artmasını, şişib qabarmağını ifadə edir. Məsələn, "Ağlamaqdan gözü pırtlamaq" ifadəsində gözlərin şişməsi, qan damarlarının dolması nəticəsində qabarıq görünməsi təsvir olunur. "Qarnı pırtlamaq" ifadəsi isə qarnın şişməsini, qazların toplanması səbəbindən qabarmağını bildirir. Bu mənada, pırtlama hərəkəti qəfil və nəzərəçarpan olur.
2. Qopub çıxma, irəli atılma: Pırtlamaq, bəzən dar bir yerdən, sıxlıqdan qopub çıxma, irəli atılma mənasında da işlənir. Məsələn, "Daş pırtlayıb düşdü" cümləsində daşın dar yarıqdan, qayadan qopub düşməsi təsvir edilir. Bu mənada pırtlamaq, ani bir hərəkəti və bir az da zorlama ilə baş verən çıxışı ifadə edir.
3. Əlavə nüanslar: Pırtlamaq feli, hərəkətin ani və qəfil olmasını vurğulayır. Həmçinin, bu hərəkətin bəzən gözlənilməz və ya qəfil bir səbəbdən baş verdiyini də bildirir. "Qayadan pırtlayıb düşən daş" ifadəsindəki pırtlamaq, həm ani hərəkəti, həm də daşın qopmasının gözlənilməzliyini ifadə edir.
Etimalogiyası: Pırtlamaq felinin etimologiyası haqqında dəqiq məlumat yoxdur. Lakin, səs uyğunluğuna əsasən, qəfil hərəkəti bildirən kökdən törəmiş ola bilər.
Fərqli cümlələrdə istifadəsi: Pırtlamaq feli müxtəlif cümlə quruluşlarında, müxtəlif mənalarda işlənə bilər. Məsələn:
- Qorxudan ürəyi pırtladı.
- Qayadan pırtlayıb düşən daş yola mane oldu.
- Əlindəki şüşə pırtlayıb sındı.
- Ağlamaqdan gözləri pırtlamışdı.