Privat-dosent [lat. privatim docens – xüsusi yolla dərs deyən] termini 1917-ci il Rusiya inqilabından əvvəl Rusiya imperiyası və Qərbi Avropa ölkələrində ali təhsil müəssisələrində işləyən müəllimləri ifadə edirdi. Bu terminin əsas mənası "özəl olaraq dərs deyən" deməkdir. Yəni, privat-dosentlər universitetin və ya ali məktəbin əməkdaşı olmurdular, əmək haqqı almırdılar və ştatda deyildilər. Onlar özəl olaraq mühazirələr oxuyurdular, seminarlar aparırdılar və tələbələrə dərs deyirdilər. Tədris fəaliyyətləri üçün universitet onlara auditoriya və digər resurslar ayırırdı, lakin bunun qarşılığında maliyyə ödənişi etmirdilər.
Rusiyada privat-dosent statusu 1884-cü ildən qanuniləşdirilmişdi və universitet professorlarından fərqli olaraq, onlar tam hüquqlu professor kimi elmi dərəcəyə və titul səlahiyyətlərinə malik deyildilər. Onlar adətən elmi dərəcəyə (doktorluq dissertasiyası müdafiəsi) sahib olan və elmi-tədqiqat işlərində müəyyən nailiyyətlər əldə etmiş gənc alimlər idilər. Privat-dosentlər universitetlərdə mühazirələr oxumaq hüququ qazansalar da, onların tədris yükü və maaşı müntəzəm professorlara nisbətən daha az idi.
Privat-dosent statusu akademik karyeranın bir pilləsi kimi qəbul edilirdi və professorluğa namizədliyin əsas mərhələlərindən biri idi. Yəni, privat-dosentlər öz elmi fəaliyyətlərini davam etdirir, elmi əsərlər nəşr edir və professor vəzifəsinə irəliləmək üçün öz bacarıqlarını nümayiş etdirirdilər. Privat-dosentlik müddəti müəyyən bir müddət ilə məhdudlaşmırdı və bəzi alimlər uzun illər bu statusda qalırdılar. 1917-ci il inqilabından sonra Rusiyada və digər ölkələrdə privat-dosent sistemi ləğv edildi və müəllimlik sistemində dəyişikliklər baş verdi.
Müasir kontekstdə "privat-dosent" termini əsasən tarixi bir termin kimi istifadə olunur və müasir ali təhsil sistemlərində onun analoqu yoxdur. Lakin, bu terminin kökləri və tarixi kontekstdə işlənmə tərzi akademik tarixin və ali təhsil sisteminin inkişafının öyrənilməsi üçün vacibdir.