Referendum sözü latın dilindən, "referendum" sözündən götürülmüşdür. "Referre" - "geri qaytarmaq, təqdim etmək" və "-endum" - "-malı, -məli" mənasını verən fellərə əsaslanan bu termin əslində "geri qaytarılmalı, təqdim edilməli olan bir şey" mənasını ifadə edir. Bu da dövlət hakimiyyətinin xalqa təqdim etdiyi vacib məsələnin xalq tərəfindən müzakirə edilib qərar verilməsi mənasını verir.
Müasir siyasi lüğətdə referendum, xüsusi əhəmiyyətli dövlət məsələlərinin həlli üçün əhalinin ümumi rəy sorğusudur. Bu sorğu, qanun qəbulu, konstitusiya dəyişiklikləri, müstəqillik elan edilməsi, ərazi bütövlüyünə aid məsələlər kimi mühüm qərarların qəbulunda əhalinin iradəsinin birbaşa ifadə olunması üçün keçirilir. Referendumda vətəndaşlar "bəli" və ya "yox" kimi seçimlərlə səs verirlər və əksəriyyətin seçimi qərar qəbulunda həlledici rol oynayır.
Referendumun əsas xüsusiyyətləri aşağıdakılardır:
- Ümumi xarakter: Referendumda ölkə əhalisinin böyük əksəriyyəti iştirak edə bilir.
- Birbaşa demokratiya: Vətəndaşlar öz səsləri ilə birbaşa dövlət məsələlərinə qərar verməkdə iştirak edirlər.
- Məcburi deyil (bəzi hallar istisna olmaqla): Vətəndaşların referendumda iştiraka məcbur edilmələri nadir hallarda rast gəlinən bir haldır. Lakin, referendumun keçirilməsinin özü, dövlət tərəfindən təşkil olunur.
- Həlledici xarakter (əksər hallarda): Referendum nəticələri, qanunverici orqanlar tərəfindən bağlayıcı sayılır və qərarların qəbulunda həlledici rol oynayır.
Referendumun keçirilmə qaydaları və hüquqi əsası hər ölkənin konstitusiyası və qanunvericiliyi ilə müəyyən edilir. Məsələn, "referendumun keçirilməsi üçün səs verənlərin ümumi sayının neçə faizinin iştirak etməsi tələb olunur?", "qərarın qəbul edilməsi üçün neçə faiz səs lazımdır?" kimi məsələlər qanunla tənzimlənir. Referendumun obyektiv və şəffaf keçirilməsi, demokratik prinsiplərin əsasını təşkil edir.
Cümlədə nümunələr:
- Ölkədə yeni konstitusiyanın qəbul edilməsi üçün referendum keçirildi.
- Referendum nəticəsində əhalinin əksəriyyəti yeni qanuna səs verdi.
- Hakimiyyət referendum yolu ilə əhalinin fikrini öyrənmək qərarına gəldi.
- Bu mühüm məsələnin həll edilməsi üçün referendum təşkil olunmalıdır.