Sarsılmaq (f.): Bu feil, əsasən, güclü və qəfil təsirə məruz qalan bir varlığın vəziyyətindəki dəyişikliyi, onun daxili və ya xarici bütövlüyünün pozulmasını, ya da ciddi şəkildə pozulmaq təhlükəsini ifadə edir. "Sarsılmaq"ın mənası kontekstdən asılı olaraq bir neçə istiqamətə yönələrək daha geniş şəkildə izah edilə bilər.
1. Fiziki Sarsıntı: Bu, ən açıq mənasıdır. Güclü bir zərbə, partlayış, zəlzələ və ya digər fiziki təsirlərdən sonra bir cismin, bina, obyektin və ya hətta insan bədəninin pozulması, parçalanması, dəyişməsi və ya ciddi zədə alması deməkdir. Misal olaraq, "Zəlzələdən evlər sarsıldı və dağılmaq təhlükəsi ilə üzləşdi." və ya "Döyüş zamanı tankın güclü zərbədən sarsılması, onun hərəkət qabiliyyətini məhdudlaşdırdı." cümlələrini göstərmək olar. Burada "sarsılma" fiziki təsirin nəticəsidir və bu təsirin şiddətini əks etdirir.
2. Mənəvi Sarsıntı: "Sarsılmaq" feilinin mənası insan psixikasına da tətbiq oluna bilər. Güclü emosional təsirlər, mənfi xəbərlər, şok edici hadisələr və ya ümidlərin puç olması nəticəsində insanın ruhi vəziyyətindəki dəyişiklik, sarsıntı, qorxu, narahatlıq, etiqadlarının sarsılması kimi halları ifadə edir. Misal üçün, "Ailəsinin ölüm xəbəri onu dərin şəkildə sarsıtdı." və ya "Qəflətən işdən çıxarılması onu ruhən sarsıtdı." cümlələrini göstərmək olar. Bu mənada, "sarsılmaq" daxili tarazlığın pozulmasını ifadə edir.
3. Titrəmə, Rəqsi Hərəkət: Bəzi hallarda, "sarsılmaq" bir cismin yüngül, ritmik hərəkətlər etməsini, titrəməsini ifadə edir. Misal olaraq, "Soğuqdan əlləri sarsılırdı." və ya "Qorxudan bədəni sarsılırdı." cümlələrini göstərmək olar. Bu mənada, "sarsılma" zəif və davamlı bir təsirin nəticəsidir.
Ədəbiyyatda istifadə olunan nümunənizdə ("Bizim təyyarələr… Od saçır hər yan; Topların səsindən sarsılır cahan") "sarsılmaq" həm fiziki (yerin, ətraf mühitin güclü partlayışlardan təsirlənməsi), həm də mənəvi (dünyanın müharibənin şiddəti qarşısında sarsılması) mənalarını özündə ehtiva edərək daha geniş metaforik bir məna kəsb edir.
Etimologiya: "Sarsılmaq" feili qədim türk dillərindən gəlmədir və "sarsılma" kökündən əmələ gəlmişdir. Kökün mənası ilə bağlı müxtəlif tədqiqatlar mövcuddur, lakin ümumi məna "əzilmək, dağılmaq, pozulmaq" istiqamətindədir.