Sürtülmək feili, “sürtmek” fiilinin məchul halı olub, əsasən bir səthin digər bir səthlə sürtünməsi nəticəsində yaranan təsiri, dəyişikliyi bildirir. Bu təsir, səthin aşınması, hamarlaşması, parıltısının azalması və ya tamamilə itməsi, istilənməsi və ya digər fiziki dəyişikliklər şəklində özünü göstərə bilər. Sadəcə fiziki təmas nəticəsində deyil, həmçinin təkrarlanan və davamlı təsir nəticəsində də baş verə bilər. Məsələn, ayaqqabının dabanının uzun müddət istifadəsi nəticəsində sürtülərək aşınması, mebelin davamlı istifadədən sürtülərək köhnəlməsi və rənginin solması buna misaldır.
Sözün mənası yalnız maddi səthlərə aid deyil, məcazi mənada da istifadə oluna bilər. Məsələn, “Nüfuzuna uzun müddət sürtülmüşdü” deyimi, şəxsin nüfuzunun zədələnməsini, itirilməsini ifadə edir. Bu halda sürtülmək, dəfələrlə təkrarlanan mənfi təsirlərin, tənqidlərin və ya hadisələrin nəticəsidir.
Lüğətlərdə qeyd olunan “sürtülmək”in yalnız “sürtmek” fiilinin məchul halı olduğu izahı qeyri-kafidir, çünki sözün məcazi mənalarını əhatə etmir. Sürtülmək fiili həm konkret, həm də abstrakt mənalarda istifadə edilərək fərqli kontekstlərdə müxtəlif mənalar kəsb edə bilir. Verilən misalda ("Aynabəndin döşəməsi ayaqlar altında o qədər sürtülmüşdü ki, taxtaların talaşası çıxmışdı") konkret, fiziki aşınma və dağılma nəzərdə tutulur. Lakin fərqli cümlələrdə fərqli nüanslar ortaya çıxar.
Misallar:
- Ayaqları uzun müddət sürtülmüş ayaqqabılarının dərisi köhnəlmişdi. (Konkret, fiziki aşınma)
- Masa uzun illər sürtülmüş, parıltısını itirmişdi. (Konkret, fiziki dəyişiklik)
- Onun nüfuzuna çox sürtülmüşdü, artıq əvvəlki kimi güclü deyildi. (Məcazi, nüfuzun zədələnməsi)
- Həqiqət uzun illər gizlədilmiş, amma indi üzə çıxmışdı; ədalətsizliyin izləri sürtülməmişdi. (Məcazi, yaddaşdan silinməməsi)
Beləliklə, "sürtülmək" sözünün tam və dəqiq şərhini vermək üçün həm fiziki, həm də məcazi mənalarının nəzərə alınması vacibdir.