Şəksiz sözü Azərbaycan dilində zərf kimi işlənir və "şübhəsiz", "yəqin", "əlbəttə", "həqiqətən də", "sualsız" mənalarını verir. Sözün mənası qətilik, əminlik və dəqiqlik ifadə edir. Hər hansı bir hadisənin, fikrin və ya hərəkətin reallaşacağını, doğru olduğunu və ya baş verdiyini qeydsiz-şərtsiz təsdiq edir.
Etimalogiyasına nəzər salsaq, "şəks" kökü "şübhə", "tərəddüd" mənalarını ifadə edir. "Şəksiz" isə bu kökün önünə əlavə olunan "siz" ədatı ilə "şübhə yoxdur" mənasını verir. Yəni, "şəksiz" sözü "şübhənin olmaması" vəziyyətini bildirir.
Cümlədə işlənməsinə misal olaraq aşağıdakıları göstərə bilərik:
- Şəksiz ki, sabah hava yağışlı olacaq. (Sabah yağış yağacağını qətiliklə bildirir)
- O, şəksiz istedadlı bir rəssamdır. (Onun rəssamlıq istedadına şübhə olmadığını bildirir)
- Şəksiz, bu işdə səhv var. (İşdə səhv olduğunu əminliklə ifadə edir)
- Şəksiz, o sənə kömək edəcəkdir. (Kömək edəcəyinə dair əminlik bildirir)
- Mən, şəksiz, onun yanında olacağam. (Yanında olacağına dair qətiyyət ifadə edir)
Verilən nümunədəki M.F.Axundzadə misalında olduğu kimi, "Şəksiz, saleh övlad qalacaqdır" cümləsində də saleh övlad qalacağına dair tam əminlik, şübhənin olmaması ifadə olunur. "Şəksiz" zərfi bu cümlədə əminlik tonunu gücləndirir və fikrin qətiyyətini vurğulayır.
Qeyd edək ki, "şəksiz" sözü bəzən "şübhəsiz" sözü ilə sinonim kimi işlənsə də, kontekstə bağlı olaraq "əlbəttə" və ya "yəqin" sözləri ilə də əvəz oluna bilər, lakin hər zaman eyni məna çalarını vermir. "Şəksiz" sözü daha qəti və əmin bir ifadədir.