Tələt (ər. طلوع - ṭulūʿ "çıxma, doğma") sözü Azərbaycan dilində bir neçə məna kəsb edir. Əsasən ərəb dilindən keçmiş bu sözün kökü "çıxma", "doğma" mənalarını ifadə edir. Lüğətlərdə qeyd edilən mənaların genişləndirilmiş və dəqiqləşdirilmiş variantlarını aşağıda təqdim edirəm:
1. Üz, Sima: Bu mənada "tələt" sözü insanın üzünün, xüsusən də ifadəli xüsusiyyətlərini, xarici görünüşünü ifadə edir. Maddənin daxili və ya mənəvi keyfiyyətlərini əks etdirən üz ifadəsi, xarakterik cizgiləri vurğulayır. Məsələn: "Gənc qızın tələti nur saçırdı." burada "tələt" sadəcə üz deyil, həm də gözəllik, sağlamlıq, şənlik kimi mənəvi keyfiyyətləri ifadə edir.
2. Görkəm, Zahiri Görünüş: Bu mənada "tələt" daha geniş məna daşıyır və insanın, əşyanın və ya hadisənin ümumi görünüşünü, formasını, quruluşunu əhatə edir. İç dünyasından daha çox xarici görünüşə yönəlir. Məsələn: "Yeni binanın tələti çox müasir idi." və ya "O, yeni paltarında tamamilə başqa bir tələtdə idi."
3. Tülu Etmə, Çıxma (Günəş): Bu, sözün etimoloji kökünə ən yaxın olan mənasıdır. Günəşin üfüqdən çıxması, doğması mənasını verir. Bu mənada "tələt" poetik və ya rəsmi üslubda işlənir. Məsələn: "Səhər tezdən günəşin tələti hər şeyi işıqlandırdı." Burada "tələt" sadəcə "çıxma" deyil, hadisənin gözəlliyini, təbiətin oyanışını ifadə edir.
Qeyd edək ki, "tələt" sözü müasir Azərbaycan dilində birinci və ikinci mənalarda daha çox işlədilir. Üçüncü məna isə daha çox ədəbiyyatda və poetik ifadələrdə rast gəlinir. Sözün işlənmə tezliyi və kontekstdən asılı olaraq mənası dəqiqləşir.