Toxtaqlıq sözü Azərbaycan dilində bir neçə mənada işlənir və bu mənalar kontekstdən asılı olaraq dəyişə bilər. Əsas mənası "toxtaq olma halı"dır. Yəni, hər hansı bir narahatlıq, qorxu, təlaş və ya gərginlikdən uzaq, sakit, dinc, əmin-amanlıq vəziyyətində olmaq. Bu mənada toxtaqlıq, sükunət, rahatlıq, xatircəmlik kimi anlayışlarla sinonimdir. Mənəvi bir rahatlıq və əmin-amanlıq hissi ifadə edir.
Toxtaqlıq, eyni zamanda, səbir və dözüm kimi keyfiyyətləri də özündə əks etdirə bilər. Çətinliklər qarşısında səbrli və dözümlü olmaq, həddindən artıq reaksiya verməmək, təlaşa düşməmək toxtaqlığın əlamətlərindəndir. Bu mənada, toxtaqlıq daxili güc, özünə nəzarət və sakitlik kimi xüsusiyyətlərin nəticəsidir.
Lüğətlərdə "təskinlik" sözü ilə sinonim kimi göstərilməsinə baxmayaraq, toxtaqlıq təskinlikdən bir qədər fərqlənir. Təskinlik daha çox kəskin bir narahatlıq və ya ağrıdan sonra yaranan sakitlik vəziyyətini ifadə edir, toxtaqlıq isə daha dayanıqlı və davamlı bir haldır. Təskinlik müvəqqəti ola bilər, toxtaqlıq isə daha sabit bir vəziyyətdir.
Misallar:
- "O, bütün çətinliklərə baxmayaraq, həmişə toxtaqlığını qoruyub saxladı." (Burada toxtaqlıq səbir və dözümü ifadə edir.)
- "Toxtaqlıq içində dənizə baxırdı." (Burada toxtaqlıq sakitlik və rahatlığı ifadə edir.)
- "Onun toxtaqlığı hər kəsi heyran edirdi." (Burada toxtaqlıq sakitlik, özünə inam və daxili gücü ifadə edir.)
- "Toxtaqlıq bədbəxt hadisəni geri qaytarmır, amma onunla mübarizə aparmağa kömək edir." (Bu cümlə toxtaqlığın həyatın çətinliklərinə qarşı müqavimət gücünü vurğulayır.)
Toxtaqlığın etimologiyası haqqında dəqiq məlumat yoxdur, ancaq "toxtaq" felindən törəmiş olduğu güman edilir. "Toxtaq" sözü isə "dayanmaq", "səssiz qalmaq", "sakit olmaq" mənalarını ifadə edir. Bu da toxtaqlığın əsas mənası ilə üst-üstə düşür.