Azərbaycan dilinin izahlı lüğətlərində "tovlamaq" feli "Tovlamaq1" kimi qeydə alınaraq, əsasən "toplamaq, yığmaq" mənalarında izah olunur. Lakin bu izah qeyri-kafi səviyyədədir, çünki "tovlamaq" feli daha zəngin semantik potensiala malikdir və yalnız "toplamaq" mənası ilə məhdudlaşdırıla bilməz.
Əslində, "tovlamaq" əşyaları, məhsulu, malı və s. sistemli, ardıcıl və məqsədyönlü şəkildə toplamaq, yığmaq, bir yerə yığışdırmaq mənasını verir. Bu zaman sadəcə toplamaq deyil, həm də bu toplama prosesinin müəyyən bir nizam-intizama, planlılığa və ya məqsədə yönəlməsi ön plana çıxır. Məsələn, "Taxılları tovlamaq" deyərkən sadəcə taxılların yığılması deyil, biçilmiş taxılların yığılıb anbarlara, evlərə və ya digər saxlama yerlərinə aparılıb düzgün yerləşdirilməsi prosesi nəzərdə tutulur. Bu prosesdə əmək və təşkilatçılıq mühüm rol oynayır.
"Tovlamaq" feli, "toplamaq"dan fərqli olaraq, daha geniş miqyaslı, daha çox əmək tələb edən və daha çox nizam-intizama əsaslanan bir prosesi ifadə edir. "Toplamaq" daha ümumi bir anlayışdır, hər hansı əşyanın sadəcə bir yerə yığılmasını ifadə edə bilər. Məsələn, "uşaq oyuncaqlarını topladı" cümləsində sadəcə bir yerə yığma əməliyyatı ifadə olunur, "təsərrüfatda məhsulu tovladılar" cümləsində isə məhsulun sistemli və planlı şəkildə yığılıb saxlanması prosesi əks olunur.
Etimoloji baxımdan "tovlamaq" türkiyə dilləri ailəsinə aid bir sözdür və kökü qədim türk dillərində əşyaların toplanması, yığılması ilə bağlı olan bir kökdən törəyə bilər. Daha dəqiq etimoloji təhlili isə əlavə araşdırmalar tələb edir.
Cümlədə işlənmə nümunələri:
- Kəndlilər payızda məhsulu tovladılar.
- Onlar bütün sənədləri diqqətlə tovladılar.
- Qışa hazırlıq üçün odun tovlamaq lazımdır.
- Müəllimlər şagirdlərin yazılarını tovlayıb yoxladılar.
Beləliklə, "tovlamaq" feli "toplamaq"dan fərqli olaraq, daha sistemli, planlı və məqsədyönlü bir toplama, yığma prosesini ifadə edir. Bu fərq sözün semantik xüsusiyyətlərini daha dəqiq anlamaq üçün vacibdir.