Tündləşmək fellinin Azərbaycan dilindəki mənası, lüğətlərdə verilən qısa izahdan daha geniş və dəqiq şəkildə aşağıdakı kimi təqdim oluna bilər:
Tündləşmək (f.): Bu fel, əsasən, rəng, səs, duyğu və ya vəziyyətin daha qaranlıq, yoğun, intensiv və ya ağırlaşmış halını ifadə edir. Mənşəcə "tünd" sifətinin fel halına gəlməsidir. "Tünd" sözü isə, kökü türk dillərində ortaq olan və qaranlıq, yoğun, intensiv mənalarını ifadə edən köklərdən törəmişdir.
Mənaları:
1. Rəngin tündləşməsi: Bir rəngin daha qaranlıq, daha doymuş və ya daha az işıqlı hala keçməsi. Misal: "Günəş batdıqca göy tündləşdi." və ya "Abışın rəngi tündləşdi." Bu mənada "qaranlaşmaq", "qaralmaq", "tutqunlaşmaq" sinonim kimi istifadə oluna bilər, amma "tündləşmək" daha çox rəngin keyfiyyətcə dəyişməsini, sadəcə qaranlıq olmağından daha çox, doyğunluğun artmasını vurğulayır.
2. Səsin tündləşməsi: Səsin daha ağır, daha alçaq, daha dərin və ya daha kəskin hala keçməsi. Misal: "Səsi əsəbləşdikcə tündləşdi." Bu mənada "ağırlaşmaq", "qalınlaşmaq" sinonim kimi işlənə bilər.
3. Duyğu və ya vəziyyətin tündləşməsi: Bir duyğunun (məs., kədər, qəzəb) və ya vəziyyətin (məs., hava, münasibət) daha ağır, daha intensiv və ya daha mənfi hala keçməsi. Misal: "Hava tündləşdi, yağış yağacaq kimi görünürdü." və ya "Onların arasındakı münasibət son günlər tündləşib." Bu mənada "kəskinləşmək", "pisləşmək", "qəlizləşmək", "qatılaşmaq" sinonimlər kimi istifadə oluna bilər, lakin "tündləşmək" daha çox bir növ "yoğunlaşma", "ağırlaşma" mənasını verir.
Cümlədə işlənməsi: "Tündləşmək" feli müxtəlif kontekstlərdə və müxtəlif mənalarda işlənə bilər. Yuxarıda verilən misallar, felin müxtəlif mənalarının necə ifadə olunduğunu göstərir. Əlavə olaraq, felin işlənməsi cümlənin quruluşundan və digər sözlərlə əlaqəsindən asılı olaraq dəyişə bilər. Məsələn, "göy tündləşdi" ilə "münasibət tündləşdi" cümlələrində "tündləşmək" felinin mənası tamamilə fərqlidir.