Alkaloid (əsli ərəbcə): Kimyəvi tərkibində azot atomuna malik, güclü fizioloji təsir göstərən və qələvi xassələr nümayiş etdirən üzvi birləşmələr sinfidir. Bu maddələr təbiətdə müxtəlif bitki və heyvanlarda rast gəlinir və çox vaxt mürəkkəb kimyəvi quruluşa malikdirlər.
Alkaloidlərin fizioloji təsiri olduqca geniş diapazonda dəyişir. Bəziləri güclü ağrıkəsici (analjezik), digərləri isə əksinə, güclü ağrılar törədə bilər. Bəzi alkaloidlər sakitləşdirici (sedativ), yuxugətirici (hipnotik), digərləri isə əksinə, həyəcanlandırıcı (stimulyant) təsir göstərir. Həmçinin, bəzi alkaloidlər ürək fəaliyyətinə təsir edir, qan təzyiqini dəyişir, bəzi hallarda isə hətta ölümə səbəb ola bilər.
Alkaloidlərin çoxu müasir tibbdə qiymətli dərman preparatlarının istehsalında istifadə olunur. Məsələn, morfin güclü ağrıkəsici kimi, kinin isə malyariya əleyhinə vasitə kimi geniş tətbiq olunur. Digər alkaloidlər isə müxtəlif xəstəliklərin müalicəsində köməkçi kimi istifadə olunur. Lakin, alkaloidlərin yüksək toksikliyi nəzərə alınmalıdır. Onların dozasının düzgün müəyyən edilməsi və istifadəsinin həkim nəzarəti altında aparılması həyati əhəmiyyət kəsb edir. Yanlış istifadə ağır sağlamlıq problemlərinə və hətta ölümə gətirib çıxara bilər.
Tarix boyu alkaloidlər müxtəlif mədəniyyətlərdə, xüsusilə də dini ayinlər və müalicə məqsədləri üçün istifadə olunub. Onların təsiri haqqında əfsanələr və rəvayətlər var. Müasir kimya elminin inkişafı ilə alkaloidlərin tərkibi və təsiri daha dəqiq araşdırılır və onların tibbdə tətbiqi daha təkmilləşdirilir.