Mənası: Kriptoqrafiya − informasiyanın anlaşılmaz şəklə çevrilməsinin, həmçinin informasiyanın qavrayış üçün yararlı şəklə bərpa edilməsinin prinsipləri, vasitələri və üsulları ilə məşğul olan elm sahəsidir.
Termin haqqında ətraflı məlumat:
Kriptoqrafiya informasiyanın gizliliyinə, bütövlüyünə və autentifikasiyasına nail olmaq üçün istifadə olunan riyazi üsulları və texnikaları əhatə edir. Bu, məlumatın yalnız səlahiyyətli tərəflər tərəfindən oxunmasını təmin etmək, məlumatın dəyişdirilməməsini təmin etmək və məlumatın həqiqətən göndərənin tərəfindən göndərildiyini təsdiq etmək üçün istifadə olunur.
Kriptoqrafiyanın əsas komponentləri:
- Şifrələmə: Məlumatın anlaşılmaz hala çevrilməsi prosesi (şifrlənmə).
- Şifrənin açılması: Şifrələnmiş məlumatın orijinal halına qaytarılması prosesi (deşifrə etmə).
- Açar: Şifrələmə və şifrənin açılması proseslərində istifadə olunan gizli məlumat.
- Alqoritm: Şifrələmə və şifrənin açılması üçün istifadə olunan riyazi funksiyaların ardıcıllığı.
Kriptoqrafiyanın istifadə olunduğu sahələr:
- İnformasiya təhlükəsizliyi: Kompüter sistemlərinin, şəbəkələrin və məlumat bazalarının mühafizəsi.
- Elektron ticarət: Onlayn ödəmələrin təhlükəsizliyi.
- Kommunikasiya texnologiyaları: Məxfilikli əlaqələrin təmin edilməsi (məsələn, VPN).
- Kriminalistika: Cinayətkarların izinin aşkarlanması və sübutların təhlükəsiz saxlanması.
- Rəqəmsal imzalar: Məlumatın autentifikasiyası və bütövlüyünün təsdiq edilməsi.
- Blockchain texnologiyası: Kriptovalyutaların təhlükəsizliyi və əməliyyatların doğrulaması.
Kriptoqrafiya növləri:
Kriptoqrafiya simmetrik və qeyri-simmetrik olmaqla iki əsas növə bölünür. Simmetrik kriptoqrafiya eyni açarı həm şifrələmə, həm də şifrənin açılması üçün istifadə edir, qeyri-simmetrik kriptoqrafiya isə iki fərqli açardan (ictimai və gizli) istifadə edir.