Əyalət sözü coğrafi və inzibati baxımdan mərkəzdən uzaqda yerləşən, müstəqil idarəetmə hüququ olmayan ərazi vahidi deməkdir. Sadəcə "mərkəzdən uzaq yer" ifadəsi əyalətin mahiyyətini tam əks etdirmir. Çünki əyalət sadəcə coğrafi məsafəni deyil, həm də siyasi və inzibati asılılığı ifadə edir.
Tarix boyu əyalətlər imperiyaların və geniş dövlətlərin tərkib hissəsi olub, mərkəzi hökumətin nəzarəti altında fəaliyyət göstəriblər. Bu nəzarət vergi yığılması, hərbi qüvvələrin yerləşdirilməsi, qanunların tətbiqi və digər inzibati funksiyalar vasitəsilə həyata keçirilirdi. Beləliklə, əyalət özünün müstəqil qanunvericilik və icra hakimiyyətinə malik olmurdu, mərkəzin qərarlarına tabe olurdu.
Əyalətin mərkəzdən uzaqlığı həm fiziki məsafəni, həm də mədəni və siyasi fərqləri əks etdirə bilər. Bəzən əyalətlər mərkəzi hökumətin siyasətinə qarşı müqavimət göstərərək özünəməxsus mədəniyyət, adət-ənənə və həyat tərzi qoruyub saxlayırdılar. Bu da əyalətlərin tarixinin daha da rəngarəng və maraqlı olmasına səbəb olurdu.
Müasir dövrdə "əyalət" termini bəzi ölkələrdə inzibati bölgüləri ifadə etməkdə davam edir, lakin əvvəlki mənada olan güclü siyasi asılılıq azalmışdır. Lakin əsas məna – mərkəzin nəzarəti altında olan coğrafi vahid – öz aktuallığını qoruyub saxlayır.
Yekun olaraq, əyalət anlayışı sadəcə coğrafi məsafəni deyil, həm də siyasi tabeçiliyi, inzibati asılılığı, mərkəzin nəzarəti altında olan bir ərazi vahidini əks etdirən mürəkkəb bir termindir. Onun tarixi konteksti və müasir istifadəsi arasında fərq olsa da, əsas mahiyyəti dəyişməz qalır.