Ayıqlıq – şüurlu, ayıq vəziyyət, sərxoşluq və ya başqa bir narkotik təsirin olmaması deməkdir. Həmçinin, əqli cəhətdən aydın düşünmək, sağlam düşüncəyə sahib olmaq mənasını da verir. Ayıqlıq həm fiziki, həm də mənəvi vəziyyəti ifadə edə bilir.
Antonimlər:
Məstlik
Məstlik – spirtli içkilərin, narkotik maddələrin və ya digər psixotrop təsirlərin təsiri altında olan vəziyyətdir. Bu vəziyyətdə insanın düşüncə və hərəkətləri pozulur, qavrayışı dəyişir. Məstlik həm fiziki, həm də psixoloji əlamətlərlə müşayiət oluna bilər. Məstliyin dərəcəsi müxtəlif amillərdən asılı olaraq dəyişir. Məstlik ədəbiyyatda, xüsusilə də, insanın psixoloji vəziyyətinin təsvirində tez-tez istifadə olunur. Məişətdə isə sərxoşluq, səhlənkarlıq, diqqətsizliyə səbəb olduğu üçün mənfi qarşılanır.
Ruzigarın əli onun məğrur qulağını burduqda, xudbinlik, lovğalıq və məstlik yuxusundan ayılır (M.Talıbov).
Səhlənkarlıq
Səhlənkarlıq – diqqətsizliyə, ehtiyatsızlığa və məsuliyyətsizliyə əsaslanan davranışdır. Ayıqlığın əksinə olaraq, səhlənkarlıq düzgün düşünmək və hərəkət etmək qabiliyyətini zəiflədir. Bu, həm məişətdə, həm də işdə mənfi nəticələrə səbəb ola bilər. Ədəbiyyatda səhlənkarlıq adətən mənfi qəhrəmanların xarakterini açmaq üçün istifadə olunur.
Dəlilik
Dəlilik – ağır psixoloji xəstəliklərin nəticəsidir və insanın düşüncə, qavrayış və davranışlarında ciddi pozuntulara səbəb olur. Dəlilik ayıqlığın tam əksidir, çünki dəli insanın əqli qabiliyyətləri pozulmuş olur və o, real dünyanı düzgün qavraya bilmir. Tibbi və psixoloji terminologiyada istifadə olunan bu termin, ədəbiyyatda da obrazların psixoloji portretinin yaradılmasında istifadə olunur.
Xəyalpərəstlik
Xəyalpərəstlik - real həyatdan uzaqlaşaraq xəyallara dalmaq, gerçəkliyi qavramaqda çətinlik çəkmək deməkdir. Ayıqlıq, real düşüncə və hərəkətə əsaslanır, xəyalpərəstlik isə əksini ifadə edir. Xəyalpərəstlik ədəbiyyatda romantik və ya melankolik qəhrəmanların təsvirində istifadə oluna bilər, məişətdə isə bəzən işgüzarlığı və məhsuldarlığı azaldır.