Əliaçıq: Səmimi, xeyirxah, əl açıb verən, səxavətli, qonaqpərvər, pul və əşyalarla bağlı məsələlərdə əlçatan, xərcləməyə meylli olan insan üçün işlədilən bir söz.
Antonimlər:
Xəsis: Əliaçıq sözünün əsas antonimi xəsis sözüdür. Xəsis insan pulunu və əşyalarını saxlamağa meyilli, əl açıb verməyən, qənaətcil, hətta ehtiyacı olanlara kömək etməkdən çəkinən şəxsdir. Xəsislik həm məişətdə, həm də ədəbiyyatda geniş işlənir. Məsələn, xəsis insanı təsvir edən ədəbi əsərlərdə onun davranışı, fikirləri və həyat tərzi təhlil olunur.
Dədəm kimi əliaçıqsan, verəndə üzünü görmə (M.İbrahimov).
Bu misalda “əliaçıq” sözü müsbət keyfiyyət kimi təqdim olunur. “Verəndə üzünü görmə” ifadəsi isə xəsisliyin əksini ifadə edir. Yəni dədənin əliaçıqlığı ilə müqayisədə başqa birinin xəsisliyi vurğulanır.
Qənaətcil: Qənaətcil olmaq xəsislikdən fərqli olaraq mənfi hal deyildir. Qənaətcillik ehtiyatlılıq, gələcək üçün pul yığmaq, xərcləri planlı şəkildə idarə etmək deməkdir. Ancaq həddindən artıq qənaətçilik xəsisliyə doğru meyl edə bilər. Bu, kontekstdən asılıdır. Məsələn, bir ailənin gələcək üçün pul yığması qənaətçilik hesab olunur, ancaq ehtiyacı olanlara kömək etməmək üçün pul saxlaması xəsislikdir.
Miser: (Xarici söz) “Miser” sözü ingilis dilindən götürülmüşdür və xəsisliyin ən ağır formasını ifadə edir. Miser həddən artıq qənaətcil və xəsis olan, əşyalarını və pullarını gizlədən, heç kimə verməyən bir insanı təsvir edir. Ədəbiyyatda və film səhnələrində tez-tez rast gəlinən bir obrazdır.
Olursunuz, duman olun, sis olmayın; Nədə xəsis olsanız da; Sevgidə xəsis olmayın! (B.Vahabzadə).
Bu misalda “xəsis olma” əmr şəklində işlənmiş, lakin “sevgidə” məhdudiyyəti ilə. Yəni sevgiyə qarşı xəsis olmaq mənfi hal kimi təqdim olunur.