Əsəbilik – insanın qıcıqlanma, hirs və narahatlıq hisslərinin güclü şəkildə özünü göstərməsi ilə səciyyələnən emosional haldır. Bu hal, müxtəlif səbəblərdən – fiziki və ya psixoloji stressdən, xəstəliklərdən, mənfi hadisələrdən və s. yaranır. Əsəbiliyin ifadəsi fərdi xüsusiyyətlərdən asılı olaraq dəyişə bilir: birində hirsli reaksiyalar, digərində isə depressiv əhval-ruhiyyə ilə müşayiət oluna bilər.
Antonimlər:
Sakitlik
Sakitlik əsəbiliyin əksidir və emosional tarazlıq, sükunət, sakit və nizamlı hal deməkdir. Sakitlik həm fiziki, həm də psixi vəziyyəti əhatə edir. Əsəbli bir insanın əksinə, sakit insan özünü idarə edə bilir, qıcıqlanmır, hirslənməyə meyl etmir. Sakitlik bir çox mədəniyyətdə müsbət keyfiyyət kimi qəbul edilir və özünü bir məqsədə çatdırmaq üçün vacib bir şərtdir. Sakitlik həm gündəlik danışıqda, həm də ədəbiyyatda geniş istifadə olunur. Mütəxəssislər də sakitliyin sağlamlıq üçün faydalı olduğunu qeyd edirlər.
Səlimin əsəbiliyi artır, narahatçılığı çoxalırdı (S.Rəhimov).
Zeynəb yenə də sakitliyini pozmamış, “işində ol, belə boş sözlərə inanma” - deyə Gülsümə təskinlik vermişdi (İ.Şıxlı).
Sükunət
Sükunət əsəbiliyin antonimi olaraq, həm də daxili rahatlıq, ruh halının sakitliyi mənasını verir. Sükunət, əsəbilikdən fərqli olaraq, həm fiziki, həm də mənəvi rahatlığı əks etdirir. Bu, daxili tarazlığın və sakitliyin əlamətidir. Sükunət əsasən fəlsəfi, ədəbi kontekstlərdə və gündəlik həyatda özünü sakit, dinc bir vəziyyət kimi göstərir. Əsəbiliyin əksi olaraq, sükunət daxili harmoniya və xoşbəxtliyin simvoludur.
Təmkinlilik
Təmkinlilik əsəbiliyin əksidir və öz hisslərini, reaksiyalarını idarə etmək, səbrli olmaq, hərəkətlərində ehtiyatlı olmaq deməkdir. Təmkinli insan əsəbləşməyə meylli deyil, çətin vəziyyətlərdə özünü səbrlə idarə edir. Bu keyfiyyət, xüsusilə rəhbərlik vəzifələrində olan insanlar üçün, həmçinin münaqişələrin həllində çox vacibdir. Təmkinlilik həm də ictimai həyatda hörmət qazanmaqda kömək edir.