Yavaş sözü hərəkətin sürətinin azlığını, prosesin ləngliyini bildirən bir sifətdir. Müxtəlif kontekstlərdə istifadə oluna bilər və müxtəlif antonimlərə malikdir.
Antonimlər:
Bərk
“Yavaş” sözünün “bərk” antonimi, əsasən səs intensivliyinin və ya hərəkətin gücünün müqayisəsində istifadə olunur. “Yavaş” zəifliyi, “bərk” isə gücü ifadə edir. Bu antonim cütü əsasən səs hadisələrinin təsvirində rast gəlinir.
Əvvəl yavaş, sonradan bərk öskürdüm (Mir Cəlal).
Cəld
“Yavaş” və “cəld” antonimləri hərəkətin sürətini müqayisə edir. “Cəld” sözü sürətli, tez hərəkəti, “yavaş” isə ləng hərəkəti bildirir. Bu antonim cütü həm ədəbiyyatda, həm də gündəlik danışıqda geniş istifadə olunur.
Qız yavaş addımlarla onu izləyir (M.Hüseyn); O cəld xəstələrin yanına qaçdı (C.Məmmədov).
Sürətli
“Yavaş” və “sürətli” antonimləri də hərəkətin sürətini ifadə edir, lakin “sürətli” sözü daha geniş mənada istifadə oluna bilər, məsələn, avtomobilin, qatarın və s. sürətini ifadə etmək üçün.
Bu məktub gecəyarısı Hacı Həsənin içəri otağında yavaş səslə oxundu (Mir Cəlal); Şairin iti gözü, həssas ağlı, həm də sürətli yerişi var...
Tez
“Yavaş” və “tez” antonimləri hərəkətin və ya prosesin sürətini müqayisə edir. “Tez” sözü “yavaş”ın əksinə olaraq, sürətli, qısa müddətdə baş verən hərəkəti və ya prosesi bildirir. Bu antonim cütü həm gündəlik danışıqda, həm də ədəbiyyatda istifadə olunur.
Stəkanı nəlbəkiyə yavaş qoy (Mir Cəlal); Tez əncir ağacının altına çəkildim və fikirləşdim (Y.Əzimzadə).
Tələsik
“Yavaş” və “tələsik” antonimləri hərəkətin sürətini və həmin hərəkətin arxasında duran niyyəti müqayisə edir. “Tələsik” sözü hərəkətin tələsik, düşünülmədən edildiyini bildirir, “yavaş” isə daha diqqətli və planlı hərəkəti ifadə edir.
Ay lələ, yavaş sürün! (Mir Cəlal); Sürmə xala Əzizi hamamxanaya salıb mətbəxə qayıtdı və tələsik yemək hazırlamağa başladı (S.Rəhimov).