Arbitraj (fr. arbitrage) – mübahisələrin məhkəməyə müraciət etmədən, müstəqil və qərəzsiz üçüncü tərəfin – arbitrin və ya arbitraj məhkəməsinin vasitəsilə həll edilməsi üsuludur. Bu üsul, xüsusilə ticarət və investisiya mübahisələrində geniş yayılmışdır. Arbitrajın əsas üstünlüyü, sürətli və effektiv həll təklif etməsidir, çünki məhkəmə proseslərinin uzun və mürəkkəb prosedurlarından qaçınılır.
Arbitraj prosesi, mübahisə tərəflərinin razılığı əsasında başlanır. Tərəflər mübahisənin həlli üçün müvafiq qaydalara və arbitrin və ya arbitraj məhkəməsinin təyin edilməsinə dair razılığa gəlirlər. Arbitr seçilərkən, hər iki tərəfin etibar etdiyi və peşəkar biliklərə sahib bir şəxs seçilməsinə üstünlük verilir. Arbitraj müddətində, tərəflər öz arqumentlərini və sübutlarını arbitrə təqdim edirlər, arbitr isə qərəzsiz və obyektiv olaraq mübahisəni araşdırır və qərar verir.
Arbitraj qərarı, məhkəmə qərarı kimi bağlayıcıdır və tərəflər üçün icra edilməlidir. Bu, arbitrajın effektivliyini təmin edən əsas amillərdən biridir. Arbitraj, həmçinin məxfilik prinsipinə əsaslanır, yəni mübahisənin detalları ictimaiyyətə açıqlanmır. Bu, tərəflərin reputasiyasını qorumaq və mübahisənin həllini sürətləndirmək üçün vacibdir. Lakin, bu, bütün arbitraj növləri üçün universal deyil və bəzi hallarda məxfilik səviyyəsi tərəflərin razılığı ilə müəyyən edilir.
Başlanğıcda, "arbitraj" termini daha çox "münsiflər məhkəməsi" mənasında istifadə olunsa da, müasir hüquqda bu terminin daha geniş və dəqiq tərifi vardır. "İdarələr, müəssisələr, təşkilatlar arasındakı mübahisəni həll edən idarənin adı" ifadəsi arbitrajın yalnız bir tətbiq sahəsini əks etdirir. Əslində, arbitraj müxtəlif sahələrdə, o cümlədən ticarət, investisiya, inşaat, əmək və s. mübahisələrin həllində geniş istifadə olunur. Beləliklə, arbitraj müasir hüquq sistemində mübahisələrin effektiv və səmərəli həll edilməsi üçün çox əhəmiyyətli bir mexanizmdir.