Ayaz sözü Azərbaycan dilində qış fəslində, xüsusilə də buludsuz və aydın gecələrdə hiss edilən xüsusi bir soyuqluq növünü ifadə edir. Sadəcə "soyuq" demək kifayət etməz, çünki ayaz daha kəskin, daha nüfuz edən, sümüklərə qədər işləyən bir soyuqdur. Bu soyuqluq, havanın rütubətsizliyi ilə əlaqədardır və şaxtaya nisbətən daha quru bir soyuqluq təəssüratı yaradır.
Ayaz, şaxtadan fərqli olaraq, həmişə buzlanmaya səbəb olmur. Şaxta əsasən suyun donmasına, səthlərin buzla örtülməsinə səbəb olurken, ayaz daha çox dəri və sümüklərdə hissedilən, nüfuz edən bir soyuqluqdur. Bəzən şaxta ilə birlikdə müşahidə olunsa da, ayaz özünəməxsus bir təcrübədir.
Azərbaycan ədəbiyyatında ayaz, qışın sərtliyini, təbiətin qış yuxusuna getməsini simvolizə edən bir obraz kimi tez-tez istifadə olunur. Ayazlı gecələr, şeirlərdə və nəsr əsərlərində melanxoliyanın, tək qalmağın və düşüncəyə dalmanın fonu kimi təsvir olunur. Soğuğun kəskinliyi ilə yanaşı, ayazlı gecələrin aydınlığı və ulduzların parlaqlığı da əsərlərə xüsusi bir estetik gözəllik qatır.
Qısacası, ayaz sadəcə bir meteoroloji hadisə deyil, həm də bir duyğu, bir təcrübə, bir əhval-ruhiyyədir. O, qışın sərtliyini, təbiətin gözəlliyini və insan hisslərinin dərinliyini özündə əks etdirən zəngin mənalı bir sözdür.